Er zijn in Nederland nog niet veel interventies die specifiek voor gezinnen met meervoudige en complexe problemen ontwikkeld zijn en die diverse problemen tegelijkertijd doelgericht en integraal aanpakken. Interventies in de Databank Effectieve Jeugdinterventies die zich richten op gezinnen met meervoudige en complexe problemen zijn voornamelijk vormen van intensieve pedagogische thuishulp, waarvan één zich specifiek richt op gezinnen met (een) ouder(s) met een LVB. Eén interventie richt zich op het op gang krijgen van de hulpverlening aan zorgmijdende gezinnen.
Deze interventies hebben veelal een afgebakende duur. De werkgroep geeft echter aan dat bij veel van de gezinnen met meervoudige en complexe problemen juist langdurig hulp nodig is, soms vele jaren. Een interventie kan worden ingezet om binnen te komen in het gezin of om een bepaalde verandering in gang te zetten of te bewerkstelligen, maar is niet voldoende. Ook het netwerk rond het gezin kan een belangrijke rol vervullen bij het bewerkstelligen en borgen van de gewenste veranderingen.
Intensieve pedagogische thuishulp (IPT) is een verzamelnaam van interventies die intensieve hulp in de dagelijkse leefomgeving van het gezin omvatten, veelal gericht op het versterken van de opvoedvaardigheden van de ouders. IPT-interventies die specifiek gezinnen met meervoudige en complexe problemen als doelgroep hebben, richten zich op problemen op meerdere fronten: gedrags- en ontwikkelingsproblemen bij de jeugdigen en/of opvoedingsproblemen, met daarnaast problemen als een gebrekkig sociaal netwerk of financiële problemen.
De auteurs van een Nederlandse meta-analyse naar IPT-interventies rapporteren positieve resultaten: na afsluiting van de hulp waren de externaliserende problemen bij jeugdigen en de door ouders ervaren opvoedingsbelasting verminderd (Veerman, Janssens & Delicat, 2005). Toch was het probleemgedrag na afsluiting nog steeds zodanig groot dat vervolghulp nodig was. Ouders konden na afloop van de hulp wel beter met de problematiek omgaan. Welke elementen van het programma daarvoor verantwoordelijk zijn, is nog onduidelijk. De auteurs concluderen voorzichtig dat IPT lijkt te werken, maar dat wel meer onderzoek moet worden gedaan naar de methodieken en hun werkzame elementen.
Interventies van dit type die zijn opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies zijn:
Gezin Centraal
Gezin Centraal richt zich op gezinnen met kinderen tussen de nul en achttien jaar, waarin sprake is van ernstige opvoed- en opgroeiproblemen en die regelmatig een sterk wantrouwen tegen hulpverleners hebben. Het doel is het versterken van de (opvoed)vaardigheden van ouders en jeugdigen, het doen afnemen van de gedragsproblemen en de ervaren opvoedbelasting, het versterken van de samenwerking tussen ouders en de ondersteuning door het sociale netwerk van het gezin. Gemiddeld duurt Gezin Centraal zes maanden, de intensiteit van het programma wordt bepaald door de hulpvragen en omstandigheden. Deze interventie is erkend als ‘goed onderbouwd’.
Intensieve Ambulante Gezinsbegeleiding (IAG)
IAG is gericht op gezinnen met jeugdigen van elke leeftijd die meervoudige en ernstige problemen hebben en/of een langdurige hulpverleningsgeschiedenis. Het doel is tweeledig: de jeugdige kan in een veilig gezinsklimaat opgroeien en zich ontwikkelen en de gezinsleden hebben meer vaardigheden om gebruik te maken van hun sociale netwerk. IAG duurt gemiddeld vijf maanden, waarin de hulpverlener het gezin twee keer per week thuis bezoekt. Deze interventie is erkend als ‘effectief volgens eerste aanwijzingen’.
Daarnaast is er nog een interventie voor deze gezinnen die niet is opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies, maar die in de praktijk veel gebruikt wordt en waarvan onderzoek heeft aangetoond dat deze kan bijdragen aan het verminderen van opvoedstress bij de ouders:
Tien voor Toekomst (TvT)
TvT richt zich op gezinnen met meerdere langdurige, complexe problemen die zowel te maken hebben met de ouders als de kinderen. Deze problemen zijn onderling verweven en eerdere hulpverlening heeft geen blijvend succes gehad. Het doel van de interventie is dat de onafhankelijkheid van het familiesysteem behouden blijft, binnen de bestaande sociale normen . De gezinnen ontwikkelen een duidelijke dagstructuur waarin werk centraal staat, doordat de hulp focust op tien aandachtsgebieden:
De duur van de interventie wordt aangepast aan de zorgvraag van het gezin.
Voor gezinnen met meervoudige en complexe problemen waarvan minstens één ouder een LVB heeft staan er twee interventie voor intensieve pedagogische thuishulp in de Databank Effectieve Jeugdinterventies:
HouVast, stut en steun voor gezinnen van ouders met een LVB
HouVast is bedoeld voor gezinnen waarvan bij ten minste één ouder (wordt vermoed dat er) sprake is van een licht verstandelijke beperking (IQ tussen 50-85, beperkt sociaal aanpassingsvermogen en bijkomende problematiek) en waarbij tenminste één kind in de leeftijd tussen de 0 en 23 jaar thuis woont. Binnen dit gezin is er sprake van (dreigende) opvoed- en opgroeiproblemen. HouVast wordt ingezet ter voorkoming van, of als vervolg op, een ondertoezichtstelling (drang) of vanuit het gedwongen kader (OTS). Het doel van de interventie is ouders in staat te stellen om, met hulp van het netwerk en/of professionals, hun kinderen veilig en ‘goed genoeg’ op te voeden. Gemiddeld duurt HouVast zes tot twaalf maanden, waarin gemiddeld drie uur per week contact is met het gezin of het netwerk. Deze interventie staat ook in de Databank voor geschikte interventies in de langdurige zorg en is erkend als ‘goed onderbouwd’.
Systeemgerichte Gezinscoaching
Systeemgerichte Gezinscoaching is gericht op gezinnen met minimaal één ouder met een LVB van wie één of meer kinderen een bedreigde of vertraagde ontwikkeling laten zien. Ouders zijn onvoldoende sensitief of hebben gebrekkige opvoedingsvaardigheden, ervaren stress als gevolg van bijkomende problemen en beschikken over weinig sociale steun. Het doel van de interventie is dat de kinderen zich ontwikkelen passend bij hun leeftijd en/of bij hun beperking/problematiek doordat het gezinsfunctioneren is verbeterd; de ouders bieden hun kinderen veiligheid en voeden ze ‘goed genoeg’ op. Systeemgerichte gezinscoaching duurt maximaal 12 maanden, waarin maximaal 6 uur per week aan de doelen wordt gewerkt. Deze interventie is erkend als ‘goed onderbouwd’.
Een schematische weergave van de interventies vindt u op pagina 55 van de downloadbare versie van de richtlijn.
In het hoofdstuk over definitie en kenmerken werd beschreven dat gezinnen met meervoudige en complexe problemen weerbarstig zijn voor hulp. Hierdoor zijn deze gezinnen voor de hulpverlening moeilijk te bereiken en vast te houden. Een interventie die zich richt op het vinden en binden van deze gezinnen, en die is opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies, is Bemoeizorg in de JGZ. Deze interventie richt zich op gezinnen met meervoudige en complexe problemen en wordt ingezet wanneer er via de reguliere JGZ-contacten geen werkbaar contact met het gezin tot stand is gekomen.
Ook kan de JGZ signalen van ketenpartners over een gezin oppakken. Kenmerkend voor bemoeizorg is de actieve, outreachende werkwijze, waarbij de JGZ-medewerker zelf initiatieven neemt richting gezinnen die daar niet om gevraagd hebben. Bemoeizorg wil bewerkstelligen dat die gezinnen de zorgen over de ontwikkeling van de jeugdigen gaan onderschrijven, dat zij ontvankelijk worden voor ondersteuning of hulp, en dat zij actief gebruik gaan maken van de hulpbronnen die in hun omgeving aanwezig zijn. Het sociale netwerk van het gezin en de instellingen kunnen vervolgens hulp of ondersteuning bieden. De interventie duurt ongeveer zes maanden. Deze interventie is erkend als ‘effectief volgens eerste aanwijzingen’.