In het eensgezinsplan is een beperkt aantal heldere en concrete doelen opgenomen die aangeven waar alle acties en hulp toe moeten leiden. Doelen blijken mensen te motiveren en te activeren, en leiden ertoe dat mensen zich bewuster worden van wat ze kunnen doen om ze te bereiken. Het formuleren van concrete en heldere doelen kan stress bij gezinnen helpen verminderen en gezinnen het gevoel geven (weer) controle te kunnen uitoefenen.
De kans dat doelen behaald worden is groter als het gezin zelf doelen opstelt en als het doel belangrijk is voor het gezin. Ook dient het gezin het gevoel te hebben dat het doel ook echt te bereiken is. Het blijkt dan ook goed te zijn om niet met langetermijndoelen, maar juist met concrete kortetermijndoelen te werken.
Van Yperen en Van der Steege hebben op een rij gezet hoe de jeugdprofessional kan bereiken dat het gezin eigenaar van de doelen wordt. Dit resulteerde in de volgende vuistregels:
Maak onderscheid tussen de persoonlijke doelen van het gezin en de maatschappelijke doelen. Schep helderheid over het verschil tussen die doelen.
Ga een goede dialoog aan met het gezin. Geef het gezin de ruimte in die dialoog, maar durf ook leiding te nemen en kennis in te brengen.
Sluit aan bij het motivatiestadium waarin het gezin zich bevindt.
Probeer zo veel mogelijk expliciet consensus te krijgen over de doelen. Daarnaast geldt dat ieder in het hulpverleningsproces zijn eigen doelen mag hebben, zolang dat maar duidelijk is en de doelen elkaar niet tegenwerken.
Laat de gezinsleden voor de doelen zo veel mogelijk hun eigen woorden kiezen. Vermijd onnodig vakjargon.
Uitgebreidere informatie over het samen met gezinsleden opstellen van doelen is te vinden in de Richtlijn Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming.
Bij het opstellen van doelen hebben Van Yperen en Van der Steege eveneens vuistregels opgesteld:
Zet doelen in een hiërarchie. Door te werken met tussendoelen en werkpunten kan met kleine stappen gewerkt worden aan de te bereiken eindsituatie.
Kijk goed of er doelen nodig zijn die betrekking hebben op nog voorliggende diagnostische of informatieve vragen of de voorwaarden van de hulpverlening, zoals motivatie. Of dat er al hulpdoelen in engere zin mogelijk zijn, de ‘echte hulpverleningsdoelen’.
Formuleer de doelen zo SMART mogelijk. Dit betekent dat het doel specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden is.
Verzamel goede voorbeelden van veelgestelde doelen binnen een behandelmodule die als inspiratie kunnen dienen.
Houd de hulp eenvoudig en overzichtelijk. Zorg ervoor dat er geen waslijst van doelen ontstaat, stel bij voorkeur maximaal vijf doelen. Bij gezinsleden met een lichte verstandelijke beperking is het verstandig het aantal doelen waaraan tegelijk gewerkt wordt zelfs te beperken tot maximaal drie.
Slot en collega’s geven aan dat doelen zodanig geformuleerd dienen te zijn dat ze duidelijk het verschil weergeven tussen een ontwikkeling die goed verloopt en een ernstig bedreigde of verstoorde ontwikkeling. In de praktijk blijkt het echter lastig te zijn om ontwikkelingsuitkomsten concreet en helder te formuleren. Vanuit de klankbordgroep is daarom geadviseerd de doelen te verbinden aan goed genoeg ouderschap.
Gedurende de gehele periode dat de jeugdprofessional bij het gezin betrokken is, dient hij zich af te vragen of de situatie nog goed genoeg is: kan de jeugdige zich thuis voldoende ontwikkelen? Goed genoeg opvoederschap wordt in Het vaststellen van ‘goed genoeg’ opvoederschap verder uitgewerkt.
Professionals blijken daarnaast moeite te hebben om het gezin te ondersteunen bij het opstellen van doelen en met het SMART formuleren van doelen. De werkgroep geeft aan dat het nuttig is om SMART-doelen te combineren met MAGIE-doelen omdat hier het aspect ‘gecommuniceerd’ in voorkomt. De professional wordt dan extra gestimuleerd om de doelen op te stellen en te bespreken met het gezin.
Een MAGIE-doel is: meetbaar, acceptabel, gecommuniceerd, inspirerend en engagerend. MAGIE-doelen kunnen verder worden geconcretiseerd tot SMART-doelen, waarin wordt aangegeven welke resultaten wanneer bereikt moeten worden.