De Richtlijn Gezinnen met meervoudige en complexe problemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming biedt handvatten voor de hulp aan gezinnen die te kampen hebben met langdurige, meervoudige en ernstige problemen en die volgens de betrokken hulpverleners weerbarstig zijn voor hulp. Een gezin is een samenlevingsverband van een of twee volwassenen met minimaal één thuiswonend kind. In een achtergrondstudie voor de Raad voor de Volksgezondheid schatten Van den Berg en De Baat dat in drie tot vijf procent van alle gezinnen sprake is van meervoudige en complexe problemen. In absolute getallen gaat het om 75.000 tot 116.000 gezinnen in Nederland.
Door de complexe problematiek van deze gezinnen raakt deze richtlijn al gauw aan een aantal van de andere richtlijnen die voor de jeugdhulp en jeugdbescherming zijn ontwikkeld. Zo moeten bij gezinnen met complexe en meervoudige problemen vaak beslissingen genomen worden over het al dan niet uithuisplaatsen van jeugdigen en het inzetten van hulp. De richtlijnen Uithuisplaatsing voor jeugdhulp en jeugdbescherming en Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming zijn ontwikkeld om jeugdprofessionals hierbij te ondersteunen. Daar gaat de huidige richtlijn dan ook niet op in.
Jeugdigen die opgroeien binnen gezinnen met complexe en meervoudige problemen kampen daarnaast nogal eens met specifieke problemen of stoornissen. Voor een aantal hiervan zijn richtlijnen ontwikkeld, zoals voor ADHD, problematische gehechtheid, stemmingsproblemen en ernstige gedragsproblemen. Deze problemen worden dan ook niet uitgewerkt in deze richtlijn.
Daarnaast is er bij veel gezinnen sprake van problematiek bij de jeugdigen als gevolg van (echt)scheiding. Ook hiervoor is een specifieke richtlijn beschikbaar: Scheiding en problemen van jeugdigen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Er wordt waar nodig verwezen naar andere richtlijnen.
In deze inleiding gaan we achtereenvolgens in op het doel, de doelgroep, de uitgangsvragen, de juridische betekenis van deze richtlijn, het belang van gedeelde besluitvorming en de rol die diversiteit speelt in de hulp aan multiprobleemgezinnen.
Deze richtlijn geeft de professional in de jeugdhulp en jeugdbescherming een definitie van de term ‘gezinnen met meervoudige en complexe problemen’, een beschrijving van de kenmerken van deze gezinnen en aanwijzingen voor een optimale bejegening van gezinnen met meervoudige en complexe problemen. Daarnaast geeft de richtlijn handvatten hoe de jeugdprofessionals de kwaliteit van de verzorging, opvoeding en veiligheid in gezinnen met meervoudige en complexe problemen in kaart kunnen brengen en beoordelen.
De richtlijn geeft aanwijzingen voor de benodigde coördinatie van zorg rond gezinnen met meervoudige en complexe problemen en heeft verder als doel een overzicht te bieden van de inzetbare interventies opdat jeugdigen veilig thuis kunnen opgroeien.
Het eindproduct is een richtlijn die het professionals in de jeugdhulp en jeugdbescherming mogelijk maakt om volgens de huidige stand van de wetenschappelijke kennis en de ervaringen in de praktijk effectief invulling te geven aan de hulp aan gezinnen met meervoudige en complexe problemen.
De Richtlijn Gezinnen met meervoudige en complexe problemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming is ontwikkeld door een werkgroep. Deze werkgroep heeft vijf uitgangsvragen geselecteerd waar deze richtlijn een antwoord op geeft:
Welk type gezinnen met meervoudige en complexe problemen en hulpvragen/problematiek kunnen worden onderscheiden?
Wat is ‘goed genoeg’ ouderschap? Wat moeten ouders hun kind minimaal (kunnen) bieden? Hoe brengen we dit in kaart?
Wat zijn, voor welk type gezinnen, effectieve interventies om ‘goed genoeg’ ouderschap te realiseren?
Hoe ziet effectief casemanagement (regie, coördinatie van zorg) voor gezinnen met meervoudige en complexe problemen eruit?
Hoe kunnen hulpverleners de voortgang monitoren en nagaan of de ingezette hulp wel of niet aanslaat?
De beantwoording van deze uitgangsvragen is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, ‘grijze’ literatuur, praktijkkennis en de inbreng van professionals. Voor het literatuuronderzoek vormt de kenniscollectie van het Nederlands Jeugdinstituut de basis. Bij de ontwikkeling van de richtlijn is gebruik gemaakt van de dossiers Multiprobleemgezinnen, Verstandelijk beperkte ouders, Migrantengezinnen, Kindermishandeling, Armoede in gezinnen en Eenoudergezinnen. Bij de herziening van de richtlijn is gebruik gemaakt van de dossiers Multiprobleemgezinnen en Kindermishandeling. Daarnaast waren de volgende bronnen belangrijk bij de herziening:
Gedeelde besluitvorming is dus zowel in het vrijwillige als in het gedwongen kader van toepassing. In het gedwongen kader kunnen er wel minder keuzeopties zijn, of kunnen er aan bepaalde keuzes andere voorwaarden of consequenties zijn verbonden. Dit maakt het hulpproces gecompliceerd, maar onderstreept het belang van een goede samenwerking.
Ouders en jeugdige dienen ook bij hulp in een gedwongen kader uitvoerig geïnformeerd te worden over de eventuele keuzemogelijkheden, de maatregelen die worden genomen, en over hun rechten en plichten hierin. De professional dient regelmatig te vertellen welke stappen er worden gezet en wat er van ouders en jeugdige verwacht wordt.
De professional moet zijn overwegingen en beslissingen zorgvuldig kunnen onderbouwen. Hij hoort hiervan aantekening te maken in het cliëntdossier.
Deze richtlijn (met bijbehorende werkkaarten, pdf) is bedoeld voor jeugdprofessionals die met het onderwerp van deze richtlijn te maken hebben. De richtlijn vormt de neerslag van een groter document, namelijk de ‘onderbouwing’. Deze onderbouwing (pdf) is apart te raadplegen, evenals het verantwoordingsdocument (pdf) dat bij de herziening van deze richtlijn is samengesteld. Voor cliënten en andere geïnteresseerden is een cliëntversie van de richtlijn gemaakt.
In vijf hoofdstukken wordt antwoord gegeven op de vijf uitgangsvragen. Hoofdstuk Gezinnen met meervoudige en complexe problemen: definitie en kenmerken behandelt de definitie van de term ‘gezinnen met meervoudige en complexe problemen’. Waaruit bestaat de problematiek van deze gezinnen en kunnen gezinnen met meervoudige en complexe problemen nader getypeerd en ingedeeld worden?
Het hoofdstuk Familiegroepsplan, gezinsplan, doelen en het volgen van de hulp gaat over het belang om tot een gezinsplan te komen waarin de doelen van de hulp worden beschreven. Deze doelen zijn gezamenlijk opgesteld. Ook besteden we in dit hoofdstuk aandacht aan het monitoren en bijsturen van de ingezette hulp.
Het hoofdstuk Het vaststellen van ‘goed genoeg’ opvoederschap gaat over ‘goed genoeg’ ouderschap. Wat houdt dit in en hoe kan dit in kaart gebracht en beoordeeld worden?
In het hoofdstuk Effectief casemanagement en de houding van de professional gaan we dieper in op de houding van de professional die nodig is om met gezinnen met meervoudige en complexe problemen te kunnen werken.
Tot slot komt in het hoofdstuk In te zetten hulp de in te zetten hulp aan bod komt. Dat hoofdstuk gaat over interventies die het beste ingezet kunnen worden bij gezinnen met meervoudige en complexe problemen, en over werkzame factoren. Elk hoofdstuk eindigt met conclusies en een set aanbevelingen.
Voor deze richtlijn is een aantal basisteksten van toepassing die voor alle richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming gelden. Het gaat om de volgende onderwerpen:
Op deze website is ook een algemene verantwoording van de werkwijze bij de ontwikkeling en herziening van de richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming te vinden.