Behandeling van problematische gehechtheid in de praktijk

In de regel is het de taak van de ambulante begeleider, met steun van de gedragswetenschapper, om ouders te ondersteunen en te coachen in de omgang met een jeugdige die een problematische gehechtheidsrelatie heeft. In deze richtlijn worden verschillende preventieve interventies voor jongere kinderen (tot zeven jaar) en behandelingen voor jeugdigen vanaf zeven jaar aanbevolen. Veel van deze interventies horen thuis bij de specialistische jeugdhulp. Lang niet altijd zal het mogelijk zijn om gezinnen en jeugdigen te verwijzen naar deze specifieke interventies. Daarom hebben we hieronder enkele handvatten geformuleerd voor het begeleiden van ouders.

Handvatten voor het begeleiden van ouders

Deze handvatten zijn gebaseerd op gesprekken met professionals in de jeugdhulp en kunnen worden toegepast door de ambulante begeleider of de gedragswetenschapper:

• Heb als begeleider oog voor het gevoel van falen bij de ouder. Erken de problemen en de eventuele pijn rond het pleeg-/adoptie-/stiefouderschap. Zoek op een niet-beschuldigende manier de samenwerking met de ouders, en motiveer hen zo tot coaching.
• Als aan deze randvoorwaarde (oog hebben voor de ouder) is voldaan, start de begeleiding met psycho-educatie. In gesprekken met de ouders wordt uiteengezet hoe een problematische gehechtheidsrelatie kan ontstaan, en hoe een gebrek aan veiligheid kan leiden tot lastig gedrag. De begeleider maakt liefst zo concreet mogelijk wat het kind of de jongere nodig heeft om een veilige gehechtheidsrelatie op te bouwen, en welke stappen de ouders daarin kunnen zetten. Belangrijke punten hierbij zijn: hoe reageer je sensitief op je kind? Hoe werkt ‘benoemen van gedrag en gevoel’ en hoe geef je een ontvangstbevestiging? Bij de psycho-educatie kan gebruik gemaakt worden van de cliëntenversie van deze richtlijn.
• Indien de ambulante begeleider geschoold is in video-interactiebegeleiding kan hij video-opnames maken van de ouder-kindinteracties in de thuissituatie. Fragmenten waarin de ouders erin slagen het gedrag van hun kind te benoemen, waarna de jeugdige een positief signaal afgeeft, kunnen achteraf samen met de ouders worden teruggekeken. Als ouders zien dat hun kind positief op hen reageert, motiveert dat enorm en zullen ouders zich op den duur competenter gaan voelen. Met behulp van de videocamera krijgen ouders meer inzicht in hun eigen gedrag en zien ze duidelijker hoe hun kind op dat gedrag reageert. Video-feedback geven is in het algemeen een krachtig middel om ouders te coachen.
• Gedurende de hele ouderbegeleiding geldt ’practice what you preach’. De begeleider dient ervoor te zorgen dat hij zelf in het contact met de ouders die principes toepast die hij de ouders wil aanleren. Dus de begeleider reageert sensitief, luistert goed, toont respect, heeft vertrouwen in de ouders, probeert zo veel mogelijk aan te sluiten bij wat de ouders nodig hebben en heeft veel geduld.

Sociaal netwerk

Een sociaal netwerk waarop een gezin kan terugvallen is een beschermende factor voor gezinnen waarin hechtingsproblematiek aan de orde is. De praktische en emotionele steun van het netwerk kan immers helpen bij het verminderen van de druk bij gedragsproblemen van jeugdigen of problemen rond de opvoeding. Gezinnen die te maken hebben met verschillende problemen hebben vaak een klein sociaal netwerk waarop zij kunnen terugvallen.

Er zijn diverse methodieken ontwikkeld waarmee het sociale netwerk actief ingezet en versterkt kan worden. Het gaat om methodes zoals een Familienetwerkberaad (overleg tussen het gezin, de zorgverleners en de familie van het gezin), een Eigen Kracht Conferentie (mensen uit het netwerk, onder leiding van een getrainde coördinator) en Sociale Netwerk Strategieën (waarbij de deelnemers vooraf schriftelijke informatie ontvangen).

Er is weinig onderzoek uitgevoerd naar de effectiviteit van deze methodieken. Een enkele studie laat zien dat Krachtconferenties niet effectiever zijn dan de reguliere werkwijze bij het verbeteren van kindveiligheid en het vergroten van de ervaren sociale steun.

Familiegroepsplan

In de nieuwe jeugdwet is vastgelegd dat ouders/gezinnen de mogelijkheid krijgen een familiegroepsplan op te stellen, samen met familie, vrienden en anderen uit de sociale omgeving van de jongere. Een familiegroepsplan is een plan waarin ouders/gezinnen aangeven hoe zij zelf de opvoed- en opgroeisituatie voor hun kind(eren) willen verbeteren, en welke (professionele) hulp daarvoor nodig is. Het is echter geen verplichting.

Voor gezinnen die te maken hebben met hechtingsproblemen kan een familiegroepsplan bijdragen aan meer begrip voor de problematiek in de nabije omgeving (gebaseerd op ervaringen van jeugdprofessionals). Veel informatie over het familiegroepsplan is te vinden op de website van de VNG, met onder andere een factsheet.