Screening en diagnostiek worden voorafgegaan door het signaleren en bespreekbaar maken van middelengebruik. Signaleren en het gesprek aangaan is een taak van alle jeugdprofessionals, inclusief het onderwijs. Daarnaast heeft ook het systeem om de jongere heen hier een belangrijke rol in. Om het systeem te ondersteunen, maar ook zelf middelengebruik te signaleren en bespreekbaar te maken, dient de jeugdprofessional vanaf het eerste gesprek middelengebruik als gespreksonderwerp te introduceren en te signaleren door:
in ieder gesprek ruimte te maken het hierover te hebben, zonder dat het een ‘verplichting’ is,
zich bewust te zijn van het feit dat jongeren vaak geen hulp willen en hun middelengebruik ontkennen en/of bagatelliseren,
ouders te ondersteunen in het signaleren van middelengebruik van hun kind, en het omgaan daarmee,
middelengebruik structureel als onderwerp op de agenda te zetten,
ouders gespreksvaardigheden aan te leren om middelengebruik op een open en niet-veroordelende manier ter sprake te brengen.
Als je in gesprek gaat met jongeren en hun ouders is het van belang om rekening te houden met diversiteit. Het kan gaan om gezinnen met een migratieachtergrond, maar ook aspecten als gender, culturele en politieke aannames, opvattingen en overtuigingen kunnen van invloed zijn op de manier waarop gesprekken rond middelengebruik verlopen. Er kan bijvoorbeeld een taboe heersen op (sommige vormen van) middelgebruik, de openheid tussen ouders en kinderen kan anders zijn dan gedacht of er kunnen communicatieproblemen door taalverschillen ontstaan. Hierbij is het belangrijk om eerst aan vertrouwen te werken, en daar extra tijd voor te nemen. Probeer helder te krijgen van de verwachtingen van ouders zijn en wees je bewust van je eigen aannames en verwachtingen. Er zijn nauwelijks middelen-interventies die specifiek gericht zijn op diversiteit, maar in de communicatie dient er altijd aandacht voor te zijn.
Het Stoplichtmodel is een signaleringshulpmiddel dat onder andere is ontwikkeld door de jeugdverslavingszorg (Tactus). Het model beschrijft drie kleurcodes die de ernst van het middelengebruik weergeven en de bijbehorende preventie- of hulpverleningstrajecten. Ook worden risico’s in het systeem ingeschat.
Dit stoplichtmodel is als volgt in te vullen:
Groen Het gebruik overschrijdt de leeftijdsgebonden normen niet.
Oranje Het gebruik overschrijdt de leeftijdsgebonden normen.
Rood De jongere heeft een stoornis in het gebruik van middelen.
Wat betekent het wanneer het middelengebruik van een jongere een groen, oranje of rood label krijgt?
Groen
In de begeleiding van jongeren die onder het groene stoplicht vallen, speelt positieve feedback een belangrijke rol. Bij motiverende gespreksvoering komt vooral naar voren wat een jongere wil bereiken en hoe middelengebruik deze doelen in de weg kan staan. Jongeren worden voorgelicht over de verschillende aspecten van middelengebruik door middel van folders, websites en groepsvoorlichting. Gebruik bijvoorbeeld de richtlijn Verslavingspreventie binnen het onderwijs.
Oranje
Bij jongeren met een oranje stoplicht, besteed je in de individuele begeleiding expliciet aandacht aan het middelengebruik. Door middel van motiverende gesprekvoering ga je met jongeren op zoek naar argumenten om het middelengebruik te veranderen. Je raadpleegt hier altijd een verslavingsdeskundige voor de inzet van geïndiceerde preventie. Ook deze jongeren worden voorgelicht over de verschillende aspecten van middelengebruik door middel van folders, websites en groepsvoorlichting. Kijk op jeugdverslavingszorg.nl voor voorbeelden hiervan.
Rood
Bij het rode stoplicht stuur je aan op behandeling door de verslavingszorg. Jongeren die het rode stoplicht krijgen vertonen een ernstig disfunctioneren op verschillende levensdomeinen. Vaak moet je jongeren tot zo’n behandeling stimuleren. In de individuele begeleiding is behandeling door de verslavingszorg dan ook expliciet onderwerp van gesprek. Voor deze jongeren raadpleeg je altijd een verslavingsdeskundige. Ook deze jongeren worden voorgelicht over de verschillende aspecten van middelengebruik door middel van folders, websites en groepsvoorlichting.