Er zijn verschillende evidence-based interventies beschikbaar in de hulp bij of behandeling van stemmingsproblemen en depressie, of bij het voorkómen ervan. De interventies gericht op het voorkómen van stemmingsproblemen of depressie noemen we preventieve interventies. Geschikte preventieve interventies kunnen selectieve preventie en geïndiceerde preventie betreffen.
Selectieve preventieve interventies zijn geschikt voor jeugdigen die nog geen stemmingsklachten hebben maar die wel een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen ervan. Risicofactoren die hierbij een rol spelen zijn beschreven in hoofdstuk 3. Selectieve preventieve interventies kunnen leiden tot een klinisch significante afname van depressie op de nameting en op korte termijn na afloop van de interventie. Over het algemeen doven de effecten op de langere termijn (na 1-2 jaar) uit.
De tabellen 5.1-5.3 geven een samenvatting van de selectieve preventieve interventies voor kinderen en jongeren die een verhoogd risico hebben om stemmingsproblemen te ontwikkelen, gericht op de jeugdigen (tabel 5.1 ), dan wel op de ouders (tabel 5.2).
Preventieve interventies gericht op de problematiek hebben als doel om verergering van de problematiek te voorkómen. Deze interventies noemen we geïndiceerde preventieve interventies. Cognitieve gedragstherapie (CGT) ingezet als geïndiceerde preventieve interventie kan bijvoorbeeld bij jongeren met subklinische klachten de kans op het ontstaan van een depressie met 63% verminderen (Oud et al. 2019). De effecten van CGT zouden nog toe kunnen nemen als de behandeling een combinatie van gedragsactivatie en het uitdagen van gedachten bevat, of als de verzorger betrokken is bij de behandeling van de jongere (Oud et al. 2019). Andere veelgebruikte CGT-componenten om somberheidsklachten aan te pakken zijn probleemoplossingsvaardigheden en relaxatie. Recent is aangetoond dat de volgorde waarin de CGT-componenten gedragsactivatie, cognitieve herstructurering, probleemoplossingsvaardigheden en relaxatie worden aangeboden niet uitmaakt voor het effect direct na de training en zes maanden erna bij jongeren tussen de 11 en 18 jaar met depressieve klachten.
In de tabellen 5.3 en 5.4 zijn de interventies beschreven voor respectievelijk kinderen en jongeren met aanwezige stemmingsproblemen. Deze interventies kunnen worden ingezet opdat deze problemen niet verergeren (geïndiceerde preventieve interventies).
De werkgroep heeft interventies geselecteerd die minimaal als ‘theoretisch goed onderbouwd’ zijn opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies (DEJ), of die naar voren gebracht zijn door de werkgroep en in wetenschappelijk onderzoek gunstige uitkomsten laten zien. Meer informatie over deze interventies is te vinden in de Databank Effectieve Jeugdinterventies (DEJ), te raadplegen op https://www.nji.nl/nl/Databank/Databank-Effectieve-Jeugdinterventies.
| Naam interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van effectiviteit / onderzoek |
| Vrienden | Het optreden van stemmingsproblemen als gevolg van angstklachten voorkómen. Omgaan met gevoelens van angst en depressie. | Groepsbijeenkomsten voor jeugdigen of individuele begeleiding. Ouderbijeenkomsten. | Jeugdigen van 4-16 jaar met stemmingsproblemen en/of angstproblemen | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. |
| Online cursus Kopstoring | Ondersteuning van jongeren hoe om te gaan met een ouder met psychische problemen, met aandacht voor het bevorderen van een reële kijk op zichzelf en de ouder, het doorbreken van sociaal isolement en het aanleren van vaardigheden om goed voor zichzelf te zorgen | Online groepsbijeenkomsten in chatbox, e-mailservice. |
Jongeren van 16-25 jaar waarvan (een van) de ouders psychische of verslavingsproblemen heeft. | Erkend als: goed onderbouwd. |
| Kinderen uit de Knel | Verminderen van conflicten en verbeteren van opvoed-klimaat, om depressie en angstproblemen te voorkómen. | Groepsbijeenkomsten ouders, groepsbijeenkomsten jeugdigen, betrekken sociale netwerk. | Jeugdigen van 4-18 jaar die vanwege strijd tussen hun gescheiden ouders last hebben van angsten, depressieve gevoelens of somberheid. | Erkend als: goed onderbouwd. |
| Piep zei de Muis | Signaleren van en steun geven aan kinderen van ouders met psychische, psychosociale en verslavingsproblemen. Bespreekbaar maken van de thuissituatie, leren ontspannen, herkennen van emoties en verbeteren van zelfbeeld. | Gezinsbegeleiding, bijeenkomsten voor kinderen, ouderbijeenkomsten, opvoedondersteuning en lotgenotencontact. | Kinderen van 4-8 jaar en hun ouders uit gezinnen met stress (incl. KOPP/KOV). |
Aangedragen vanuit de praktijk, gunstige onderzoeksuitkomsten, in voorbereiding voor beoordeling. |
| KOPP doe-praatgroep | Versterken van competenties door ondersteuning, begrip voor psychische problemen, het zelfbeeld versterken en schuld- en schaamtegevoelens verminderen. | Groepsaanbod voor kinderen, ouderbijeenkomst. | Kinderen van 8-12 jaar waarvan (een van) de ouders psychische of verslavingsproblemen heeft/hebben. | Aangedragen vanuit de praktijk, gunstige onderzoeksuitkomsten (Van Santvoort et al., 2013), in voorbereiding voor beoordeling. |
| Pubergroep KOPP | Versterken van competenties door ondersteuning, begrip voor psychische problemen, het zelfbeeld versterken en schuld- en schaamtegevoelens verminderen. | Groepsaanbod voor jongeren, ouderbijeenkomst. | Jongeren van 12-16 jaar waarvan (een van) de ouders psychische of verslavings- problemen heeft/hebben. |
Aangedragen vanuit de praktijk. Gunstige onderzoeksuitkomsten voor vergelijkbare interventie (Doe-praatgroep; Van Santvoort et al., 2013). |
Tabel 5.1: Interventies voor jeugdigen met een verhoogd risico op stemmingsproblemen (selectieve preventieve interventies)
| Naam interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van effectiviteit / onderzoek |
| Triple P (Niveau 4 en 5 bij ernstige problemen) | De opvoedings-vaardigheden en de band tussen ouder en jeugdige versterken, zodat emotionele en gedragsproblemen van de jeugdige verminderen. Het aanvullende niveau 5 is gericht op het opheffen van belemmerende factoren in het gezin, zoals persoonlijke problemen of relatieproblemen. |
Individueel begeleidingstraject of een groepstraining voor ouders. | Ouders van jeugdigen van 2-16 jaar met milde tot ernstige emotionele of gedragsproblemen. | Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen. |
| Ouder-Baby interventie | De kwaliteit van de ouder-kindinteractie en een veilige gehechtheid van de jeugdige versterken. | Huisbezoeken. | Ouders (indien tienermoeders) met psychische problemen, met een baby van 0-1 jaar. | Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen. |
| Online cursus KopOpOuders | De opvoedcompetentie van de ouders versterken, om welbevinden van zowel ouders als kinderen te verbeteren. | Online groepsbijeenkomsten in chatbox, e-mailservice, lotgenotencontact via forum. | Ouders en partners van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen met een jeugdige van 1-18 jaar. | Erkend als: goed onderbouwd. |
Tabel 5.2: Interventie voor ouders van kinderen met een verhoogd risico op psychische problemen (selectieve preventieve interventies)
| Naam interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep | Niveau van effectiviteit / onderzoek |
| Vrienden | Het optreden van stemmingsproblemen als gevolg van angstklachten voorkómen. Omgaan met gevoelens van angst en depressie. | Groepsbijeenkomsten voor jeugdigen of individuele begeleiding. Ouderbijeenkomsten. | Kinderen/ jongeren van 4-16 jaar met stemmingsproblemen en angstproblemen, waarbij angstklachten op de voorgrond staan. | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. |
| Basic Trustmethode | Terugdringen van problemen door middel van versterking van de ge-hechtheidsrelatie en opvoedvaardigheden. | Psychoeducatie, ouderbegeleiding aan de hand van video-opnamen. | Kinderen van 2-12 jaar met ernstige gedrags- en/of emotionele problemen in de gehechtheidsrelatie en hun opvoeders in gezinnen of (semi)residentiële voorzieningen. | Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen. |
| Pak aan | Verminderen van depressieklachten door onder andere opbouwen positief zelfbeeld, probleemoplossend denken, uitdagen van negatieve gedachten en herkennen van gevoelens. | Individuele begeleiding, groepsbegeleiding. | Kinderen/jongeren van 8-13 jaar met stemmingsproblemen, depressie of dysthymie. | Erkend als: goed onderbouwd. |
Tabel 5.3.: Interventies voor kinderen van 6 tot 12 jaar met stemmingsproblemen ter voorkoming van de verergering van de problematiek
| Naam interventie | Doel van de interventie | Methode | Primaire doelgroep Jeugdigen voorgezet onderwijs | Niveau van effectiviteit / onderzoek |
| Vrienden | Het optreden van stemmingsproblemen als gevolg van angstklachten voorkómen. Omgaan met gevoelens van angst en depressie. | Groepsbijeenkomsten voor jeugdigen of individuele begeleiding. Ouderbijeenkomsten. | Jeugdigen van 4-16 jaar met stemmingsproblemen en angstproblemen, waarbij angstklachten op de voorgrond staan. | Erkend als: effectief volgens sterke aanwijzingen. |
| Praten online | Verminderen van depressie- en angstklachten zodat erger wordt voorkomen en de kans op herstel groter is. Subdoelen zijn gericht op het voeren van eigen regie in herstel en het inzetten van hulpbronnen en vaardigheden. | Online hulpverlening via chat. | Jongeren van 12 – 23 jaar met angstklachten en depressieklachten die (nog) niet de stap zetten naar face-to-face hulp. | Erkend als: goed onderbouwd. |
| Happyles | Bevorderen van welbevinden en geluk ter voorkoming of verminde-ring van depressieklachten. | Lessen op school, e-learning, online groepscursus en adviesgesprek. | Jongeren van 13-25 jaar op het VMBO of MBO. |
Erkend als: goed onderbouwd. |
| Gripopjedip (online) | Verminderen van depressieve klachten om depressie te voorkomen. | Online groepsbegeleiding in chatbox. | Jongeren van 16-25 jaar met stemmingsproblemen. | Erkenning ‘Effectief volgens sterke aanwijzingen’ verlopen. Gunstige onderzoeksuitkomsten. |
| Op volle kracht (Penn intervention program) | Verminderen van depressieklachten, voorkómen van depressie. | Lessen op school, met componenten van cognitieve gedragstherapie. | Meisjes van 11-14 jaar met depressieklachten. | Erkenning Loket Gezond Leven*: effectief volgens sterke aanwijzingen. Niet opgenomen in de DEJ. Gunstige onderzoeksuitkomsten. |
| De D(o)epressiecursus | Verwerven en versterken van vaardigheden om in het dagelijks leven beter te kunnen functioneren met zo min mogelijk depressieklachten | Groepsbijeenkomsten, cognitieve gedragstherapeutische technieken. | Jongeren van 16-21 jaar met stemmingsproblemen. | Erkenning (effectief volgens sterke aanwijzingen) verlopen |
| Stap op weg (verkorte versie van Do(e)pressie) | Verwerven en versterken van vaardigheden om in het dagelijks leven beter te kunnen functioneren met zo min mogelijk depressieklachten. | GGZ-preventieafdeling. | Jongeren van 14-18 jaar met stemmingsproblemen. | Erkenning (effectief volgens eerste aanwijzingen) verlopen. |
| Ouder-baby interventie | Versterken van de kwaliteit van de ouderkindinteractie en een veilige gehechtheid van de jeugdige. | Huisbezoeken. | Ouders (tienermoeders) met een depressie, met een baby van 0-1 jaar. |
Erkend als: effectief volgens eerste aanwijzingen. |
| STARr-training | Depressieklachten en sociale angst verminderen en verergering voorkomen door:
|
Cognitief-gedragstherapeutische groepstraining bestaande uit 5 modules die in verschillende volgorden aangeboden kunnen worden. | Jongeren van 10-20 jaar met depressieve en/of sociale angstklachten. |
Gunstige onderzoeksuitkomsten: significante afname van depressieklachten direct na training en 6 maanden later. Significante afname van spreekangst en sociale angst direct na en 6 weken na Module Act&dare op zichzelf óf in combinatie met module Think of Relax |
Tabel 5.4.: Interventies voor jongeren vanaf 12 jaar met stemmingsproblemen ter voorkoming van de verergering van de problematiek