De Richtlijn Stemmingsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming (inclusief onderbouwing en werkkaarten), en de onderbouwing ervan, is primair bedoeld voor de jeugdprofessionals. Zij moeten ermee kunnen werken.
Onder ‘jeugdprofessionals’ worden gedragswetenschappers (psychologen, orthopedagogen of anderen met een gedragswetenschappelijke opleiding) en hbo-opgeleide professionals verstaan. De richtlijn kan gebruikt worden bij jeugdigen en ouders die voor het eerst in contact komen met hulpverlening of die een aanvraag doen voor jeugdhulp bij de gemeente, maar ook bij jeugdigen en ouders die al vaker in contact met de hulpverlening zijn geweest of (ook elders) in behandeling zijn (geweest). Van deze richtlijn is een aparte versie voor ouders gemaakt.
De Richtlijn Stemmingsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming is gericht op jeugdigen vanaf zes jaar met stemmingsproblemen, of bij wie stemmingsproblemen worden vermoed.
Stemmingsproblemen zijn in deze richtlijn gedefinieerd als stemmingsproblemen volgens categorie 103 in de CAP-J. Stemmingsproblemen zijn in deze richtlijn ook gedefinieerd als depressieve stoornissen volgens de DSM-5. Onder de stemmingsproblemen vallen verdriet, somberheid, affectlabiliteit en verliesverwerking. Depressieve stoornissen zijn beperkt tot een ‘depressieve stoornis, eenmalige episode’ of een ‘depressieve stoornis, recidiverend’, tenzij anders aangegeven. Wanneer we in deze richtlijn spreken van ‘depressie’ wordt zo’n depressieve stoornis bedoeld. Bipolaire stoornissen worden in deze richtlijn niet uitgebreid besproken. Wel is tijdige herkenning en doorverwijzing naar gespecialiseerde hulp relevant, en daarom worden de risicofactoren en signalen van deze stoornis beschreven. Dysthyme stoornis (een persisterende depressieve stoornis; American Psychiatric Association, 2013) wordt in deze richtlijn niet specifiek besproken.
Stemmingsproblemen en depressieve stoornissen zijn sterk gerelateerd. Stemmingsproblemen of subklinische depressie (volgens de CAP-J) kunnen overgaan in depressieve stoornissen (volgens de DSM-5). Verder zijn er verschillende uitingsvormen die samenhangen met de leeftijd of de ontwikkeling van de jeugdige (zoals in Signaleren en vaststellen van stemmingsproblemen wordt toegelicht).
Stemmingsproblemen en -stoornissen kennen een episodisch beloop. Voordat er volledig herstel optreedt, is er grote kans op terugval. Na herstel is de kans groot dat een nieuwe episode van stemmingsproblemen of een depressieve stoornis zal optreden. Kinderen en jongeren met een subklinische depressie (of stemmingsproblemen volgens de CAP-J) hebben, ook jaren later, even veel risico op het ontwikkelen van een depressieve stoornis als jeugdigen die al eerder een depressieve stoornis hebben doorgemaakt.
Deze richtlijn is gebaseerd op de kennis die tijdens het schrijven beschikbaar was. Nadat de richtlijn in 2014 is uitgebracht, werd informatie verzameld over het gebruik van de richtlijn. De zo verzamelde feedback, maar ook nieuwe inzichten waren aanleiding om de richtlijn op enkele punten aan te vullen en te actualiseren. Hierbij is ook feedback vanuit de cliëntentafel verzameld en verwerkt.
De Richtlijn Stemmingsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming is bedoeld voor alle jeugdprofessionals die met het onderwerp van de richtlijn te maken hebben.
De richtlijn vormt de neerslag van een groter document, namelijk de ‘onderbouwing’. Deze onderbouwing is apart te raadplegen. Bij de herziening van de richtlijn in 2021 is, als aanvulling op de onderbouwing, een verantwoordingsdocument geschreven. Zie voor een volledig overzicht van de herzieningspunten het verantwoordingsdocument op de website www.richtlijnenjeugdhulp.nl.
Voor ouders of andere geïnteresseerden is een cliëntversie van de richtlijn gemaakt. Ook deze is apart verkrijgbaar. Naast deze richtlijn zijn ook werkkaarten verschenen. Indien de richtlijntekst uitsluitend is bedoeld voor een specifieke discipline, dan is dit expliciet aangegeven.
Indien we spreken van stemmingsproblemen, dan worden zowel stemmingsproblemen volgens de CAP-J als subklinische depressie volgens de DSM-5 bedoeld. Indien de richtlijntekst stemmingsstoornissen of een depressieve episode betreft, dan is dit expliciet vermeld. Met ‘depressie’ bedoelen we in deze richtlijn een stemmingsstoornis of een depressieve episode volgens de DSM-5.
Deze richtlijn voor de jeugdhulp en jeugdbescherming is te zien als de eerste fase in de hulp bij stemmingsproblemen van jeugdigen vanaf zes jaar en betreft ook (lichtere) stemmingsproblemen (naast stemmingsstoornissen). Wanneer er sprake is van een stemmingsstoornis is naast de onderhavige richtlijn voor jeugdprofessionals eveneens het Addendum Depressie bij Jeugd van kracht. Dit is een addendum bij de Multidisciplinaire Richtlijn Depressie die is ontwikkeld voor volwassenen met een depressie. Voor het jeugddomein zijn ook beschikbaar: de Zorgstandaard Depressieve stoornissen (2018) en de JGZ-richtlijn Depressie (2016). Aandachtspunten en aanbevelingen in deze kwaliteitsstandaarden die van belang zijn voor jeugdprofessionals zijn opgenomen in deze Richtlijn Stemmingsproblemen voor jeugdhulp en jeugdbescherming.
Met gespecialiseerde zorg wordt in deze richtlijn bedoeld: de zorg die door BIG-geregistreerde beroepen, gespecialiseerd in stemmingsstoornissen, wordt uitgevoerd, zoals door GZ-psychologen, psychotherapeuten, psychiaters en andere bevoegde en bekwame professionals. Andere bevoegde en bekwame professionals kunnen zijn: de orthopedagoog-generalist (volgens het NVO-register) en de kinder- & jeugdpsycholoog (volgens het NIP-register).
In Risicofactoren en in stand houdende factoren worden de risico-, in stand houdende en beschermende factoren met betrekking tot stemmingsproblemen uiteengezet. Kennis hiervan is van groot belang om stemmingsproblemen tijdig te signaleren en te diagnosticeren en om hulp te bieden. In Signaleren en vaststellen van stemmingsproblemen wordt een aantal bruikbare instrumenten besproken waarmee de aard en ernst van stemmingsproblemen kan worden vastgesteld. Diagnostiek, beoordeling en screening dienen uitgevoerd te worden door daartoe bevoegde en gekwalificeerde gedragsdeskundigen en/of psychiaters. Suïcidaliteit gaat specifiek in op suïcidaliteit, aangezien stemmingsproblemen hiervoor een grote risicofactor vormen. In Interventies bij stemmingsproblemen wordt de hulp beschreven die geboden kan worden bij stemmingsproblemen of het voorkómen ervan. In Samenwerking en afstemming staan aandachtspunten in de samenwerking en afstemming met andere partijen centraal. Ook presenteren we in dit hoofdstuk een aantal checklists met punten die deze samenwerking en afstemming kunnen bevorderen.
Basisteksten
Voor deze richtlijn is een aantal basisteksten van toepassing die voor alle Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming gelden. Deze zijn te vinden op www.richtlijnenjeugdhulp.nl.
Het gaat om de volgende onderwerpen:
Op deze website is ook een algemene verantwoording van de werkwijze bij de ontwikkeling en herziening van de Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming te vinden.