Als ouders uit elkaar gaan, krijgen jeugdprofessionals te maken met een dubbele doelgroep: zowel met de jeugdigen als met de scheidende/gescheiden ouders. Ouders voelen zich vaak niet erkend en gehoord in het hulpverleningsproces, terwijl ze in scheidingsgevallen een belangrijk onderdeel van de problemen van de jeugdige vormen. Zeker als sprake is van een complexe scheiding. Ook jeugdigen voelen zich in de turbulente periode van scheiding vaak niet gehoord en onvoldoende geïnformeerd over wat er gaande is.
De hulpverlener moet in staat zijn te denken aan de jeugdige, aan zijn ene én zijn andere ouder, en aan hun loyaliteiten. Er wordt meerzijdige betrokkenheid verlangd: de jeugdprofessional moet afwisselend de verschillende partijen erkennen en zich kunnen inleven in ieders positie en inspanningen om zo de communicatie tussen de partijen in gang te zetten. Ook kan de hulpverlener ouders stimuleren om meer vanuit een ‘wij-positie’ te kijken naar hun kind: ‘Wat willen wij voor ons kind?’ en niet: ‘Wat vind ik dat er moet gebeuren?’
Het Platform Scheiden zonder Schade benadrukt dat de positie van jeugdigen in een scheidingsproces verstevigd moet worden. Primair ligt deze taak bij de ouders, die onder meer hun kind moeten betrekken bij de afspraken in het ouderschapsplan en in dit plan ook moeten vastleggen op welke wijze zij dit gedaan hebben. In het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind staat het recht van jeugdigen om te worden gehoord, hun mening te geven of om te participeren in zaken die hen aangaan (artikel 12). Deze participatie van jeugdigen zou bijvoorbeeld vorm kunnen krijgen door de inzet van een bijzondere curator of het hoorrecht van jeugdigen. Houd bij de participatie van jeugdigen rekening met de vijf stappen voor betekenisvolle participatie. Deze houden kort gezegd in dat de jeugdige:
Participatie is pas betekenisvol wanneer de jeugdige het gevoel heeft serieus genomen te zijn. Daarom moet bij participatie van de jeugdige worden aangesloten bij wat hij kan en wil. Vanuit het Platform Scheiden zonder Schade wordt gewerkt aan een nieuw scheidingsloket en een nieuwe scheidingsprocedure. Een van de elementen van deze – nog verder te ontwikkelen – alternatieve procedure is dat de procedure bij de rechter verloopt via een neutrale gezinsvertegenwoordiger, bijvoorbeeld een gezinsadvocaat of -mediator. Deze legt namens het gezin één gezamenlijk processtuk aan de rechter voor met daarin niet alleen de punten van overeenstemming maar tevens de geschilpunten.
Uit onderzoek blijkt dat jongeren het moeilijk vinden om over de scheiding van hun ouders te praten. Als ze dit al doen, dan dikwijls met vrienden. De afgelopen jaren zijn er diverse ontwikkelingen geweest die erop gericht zijn jeugdigen beter te betrekken bij het scheidingsproces. Zo zijn er initiatieven gericht op steun door leeftijdsgenoten (buddy’s). Daarvan zijn enkele veelbelovende voorbeelden bekend. Villa Pinedo is bijvoorbeeld een online platform voor en door jongeren. Jongeren geven als online buddy advies aan jeugdigen en ouders, schrijven blogs om hun ervaring met lotgenoten en ouders te delen en geven workshops.
Eye-4U biedt buddyondersteuning op maat aan jongeren van twaalf jaar en ouder die in hun welzijn en ontwikkeling worden belemmerd door de problematische scheiding van de ouders. JIM staat voor Jouw Ingebrachte Mentor en is een familielid, vriend of bekende van de jongere. De keuze van een jongere voor een JIM wordt ondersteund door (een van) de ouder(s), waarna de JIM optreedt als ambassadeur van de jongere. De JIM is een vertrouwenspersoon voor de jongere en zijn vertegenwoordiger richting de ouder(s) en professionals. Er is nog geen onderzoek gedaan naar de invloed van dergelijke steunfiguren op het functioneren van jeugdigen na scheiding. Wel blijkt uit onderzoek dat de aanwezigheid van een steunfiguur samenhangt met positieve uitkomsten bij jeugdigen in het algemeen.
De grootste effecten werden gevonden voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en het functioneren op het gebied van opleiding en werk.
Er zijn ook initiatieven die ouders stimuleren om hun kinderen te betrekken bij het proces rondom scheiding. Een voorbeeld is het bruggesprek, met als doel dat ouders hun kinderen betrekken bij het opstellen van het ouderschapsplan. Volgens de wet zijn ouders dit verplicht, maar lang niet alle ouders doen dit ook daadwerkelijk. De Rechtbank Overijssel voert momenteel een pilot uit waarbij de familierechters van de locatie Zwolle aan de advocaten en de ouders vragen naar het gevoerde bruggesprek in de scheidingsprocedures. Ouders worden met tips en suggesties geholpen bij het bruggesprek. Een ander voorbeeld is Kind in Echtscheiding Centraal (KIEC). Dat is een samenwerkingsverband van advocaten en mediators die het belang van jeugdigen in scheidingssituaties centraal stellen. Doel is juridische procedures te voorkomen die betrekking hebben op het ouderschapsplan en de gezamenlijke verantwoordelijkheid
van de ouders voor hun kinderen. De advocaat ondersteunt bij het maken van afspraken die opgenomen worden in het scheidingsconvenant. De mediator helpt overeenstemming te bereiken over het ouderschapsplan en de positie van de jeugdigen daarin. Ook kan de mediator de stem van de jeugdigen in dit proces vertolken.
Ook professionals kunnen helpen om jeugdigen meer bij het scheidingsproces te betrekken. In het boek Praten met kinderen en jongeren over scheiding: Een praktijkboek voor professionals staat hoe een professional voor een jeugdige een grote toegevoegde waarde kan hebben als iemand die buiten het systeem staat en er echt voor de jeugdige is. Een kindbehartiger is een professional die een daadwerkelijke rol kan vervullen in het (juridische) proces van een scheiding en voor jeugdigen van alle leeftijden (0-18 jaar) kan worden ingezet. De kindbehartiger helpt de jeugdige om zijn wensen in een scheidingssituatie helder te krijgen en te vertolken naar de ouders. Een kindbehartiger treedt op in het vrijwillige kader, aan de voorkant van een juridische procedure en rondom de nazorg. Het doel is de jeugdige met een vertrouwd en veilig gevoel verder te laten gaan na een scheiding.
Een bijzondere curator is een professional die een minderjarige kan vertegenwoordigen in een (juridisch) conflict met zijn of haar ouders of voogd. De bijzondere curator treedt in het belang van de jeugdige op in jeugdzaken en personen- en familierechtkwesties waar jeugdigen bij betrokken zijn. Wanneer een minderjarige betrokken is bij een chronisch conflict tussen de ouders of tussen (één van de) ouders en derden (zoals de Raad voor de Kinderbescherming, Gecertificeerde Instelling (GI) of groot-/stiefouders), draagt de bijzondere curator de verantwoordelijkheid voor de minderjarige en vertegenwoordigt hij deze. De bijzondere curator is door de rechter benoemd. Een bijzondere curator kan worden aangevraagd door de jeugdige zelf, de ouders, pleegouders of jeugdbeschermer.