Om jeugdigen in de jeugdhulp en jeugdbescherming te kunnen ondersteunen in hun seksuele ontwikkeling is het van belang om de factoren te kennen die van invloed zijn op een (on) gezonde seksuele ontwikkeling. Seksuele gezondheid is meer dan alleen seksueel (gezond) gedrag.
Andere belangrijke factoren die seksuele gezondheid bepalen zijn (gezonde) cognities, attitudes en emoties. Met cognities worden de kennis, ervaringen en overtuigingen van de jongere bedoeld. Met attitudes worden de opvattingen over en waarderingen van gedrag (zoals seks buiten relaties of homoseksualiteit) bedoeld. Relevante emoties zijn bijvoorbeeld zelfwaardering, plezier, schaamte en angst.
Tijdens de seksuele ontwikkeling staan deze factoren (cognities, attitudes en emoties) niet op zichzelf. De seksuele ontwikkeling is een continu en dynamisch proces waarin jeugdigen zelf een actieve rol spelen. Ze reageren op en geven betekenis aan gevoelens, situaties, risico’s et cetera, en leren op die manier zelf keuzes te maken.
Wetenschappelijk onderzoek is voornamelijk gericht op de risicofactoren voor seksueel riskant gedrag. Er is vooral onderzoek gedaan naar determinanten van seksueel riskant gedrag onder jongeren. Onderzoek naar determinanten van seksueel riskant gedrag onder kinderen is nauwelijks voorhanden omdat jonge kinderen nog niet seksueel actief zijn.
Onderzoek naar de factoren die seksueel gezond gedrag in de hand werken is nauwelijks voorhanden. Daarom ligt het accent in deze richtlijn op de risico- en beschermende factoren voor seksueel riskant gedrag bij jongeren (twaalf tot drieëntwintig jaar).
Risicofactoren vergroten de kans op seksueel riskant gedrag (bijvoorbeeld soa, onbedoelde zwangerschap, seksuele dwang) en beschermende factoren verminderen deze kans. In tabel 3 staat een overzicht van risico- en beschermende factoren voor seksueel riskant gedrag van jongeren van 12 tot 23 jaar.
Tabel 3: Overzicht risico- en beschermende factoren voor seksueel riskant gedrag van jeugdigen van 12 tot 23 jaar.
De risico- en beschermende factoren bij jongeren van 12 tot 23 jaar waarvoor sterk wetenschappelijk bewijs is, zijn voorzien van een *.
| Risicofactoren | Beschermende factoren |
|---|---|
| Persoonlijke factoren | |
| Weinig of onjuiste kennis (over bijvoorbeeld het lichaam, voortplanting, relatievorming, weerbaarheid, anticonceptie)* | Voldoende en betrouwbare kennis (over bijvoorbeeld het lichaam, voortplanting, relatievorming, weerbaarheid, anticonceptie)* |
| Negatief (seksueel) zelfbeeld* | Positief (seksueel) zelfbeeld en lichaamsbeeld* |
| Beperkte onderhandelingsvaardigheden en communicatieve vaardigheden | Voldoende onderhandelingsvaardigheden en communicatieve vaardigheden* |
| Lage risicoperceptie* | Risico’s kunnen inschatten en gevolgen van eigen handelen kunnen overzien |
| Weinig zelfvertrouwen (lage inschatting zelf- effectiviteit) | Voldoende zelfvertrouwen en weerbaarheid* |
| Vroege leeftijd eerste seksuele ervaring* | |
| Lichamelijke beperking, (licht) verstandelijke beperking, chronische ziekte* | |
| LHBT* | |
| Laag opleidingsniveau | |
| Beperkt toekomstperspectief | Verbondenheid met school en werk, toekomstplannen |
| Beperkte impulscontrole | Goede impulsregulatie c.q. zelfbeheersing |
| Negatieve opvattingen over anticonceptie– en condoomgebruik | |
| Nadelen van zwangerschap, soa en jong ouderschap inzien | |
| Traditionele gendernormen | |
| Permissieve opvattingen over seksualiteit | |
| Omgevingsfactoren | |
| Gezin | |
| Kindermishandeling | |
| Warm gezinsklimaat, met openheid, affectie en steun* | |
| Ouders bespreken seksualiteit en relaties, wensen en grenzen, soa, zwangerschap en anticonceptie met kind | |
| Armoede, geweld en drugsgebruik in gezin | |
| Moeder of zus/broer krijgt kind voor twintigste levensjaar | |
| Opgroeien met beide biologische ouders | |
| Verstoorde relatie met ouders | |
| Veilige gehechtheid | |
| Traditionele en negatieve opvattingen over homoseksualiteit, abortus, anticonceptie en seksualiteit voor het huwelijk | |
| Vrienden en relatie | |
| Oudere partner (relatie) | |
| Gelijkwaardige en respectvolle partner* | |
| Sociale druk | |
| Negatieve opvattingen over anticonceptiegebruik door leeftijdsgenoten | Leeftijdsgenoten met een positieve houding ten aanzien van beschermingsgedrag |
| Alcohol | |
| Alcoholgebruik | |
| Maatschappelijke factoren | |
| Cultuur | |
| Traditionele gendernormen in gezin en omgeving | |
| Media | |
| Het kijken van agressieve porno, waarin de illusie wordt gewekt dat het slachtoffer de seks lekker vindt | |
| Mediabeelden niet realistisch of relevant vinden | |
| Maatschappij | |
| Homonegativiteit/homodiscriminatie en discriminatie rond (trans)gendervariaties | Open maatschappelijk klimaat, positieve attitude ten opzichte van homoseksualiteit en seksuele diversiteit |