Uithuisplaatsing en terugplaatsing

2. Voorkomen van uithuisplaatsing

De effecten van uithuisplaatsing

De beslissing om tot een uithuisplaatsing over te gaan heeft ingrijpende gevolgen en vraagt de nodige terughoudendheid. Deze paragraaf gaat in op de redenen om een uithuisplaatsing zo veel mogelijk te voorkomen.

Zeer ingrijpend

Een uithuisplaatsing is zeer ingrijpend, en soms zelfs traumatisch, voor kinderen en ouders vanwege de breuk in de ouder-kindrelatie. Onderzoek laat zien dat zowel ouders als kind een gevoel van rouw en verlies ervaren. Een uithuisplaatsing doorbreekt het familiesysteem, wat een immens gevoel van verlies kan geven. Kinderen ervaren na een uithuisplaatsing bovendien soms sterk ambivalente gevoelens richting hun eigen ouders.

Beperkt effectief

Hoe effectief een uithuisplaatsing precies is, is een ingewikkelde vraag. Het is een complex vraagstuk, waarbij veel factoren meespelen, waaronder de plek waar het kind gaat wonen als het thuis niet meer kan. Wat meespeelt is dat niet bepaald kan worden hoe het een kind was vergaan als het niet uit huis geplaatst was.

Wat wel duidelijk is, is dat de nadelen van een uithuisplaatsing over het algemeen onderschat worden en de positieve effecten overschat. Onderzoek laat zien dat een uithuisplaatsing op de korte termijn lang niet altijd succesvol is: ongeveer 5 tot 33% van de kinderen en jongeren zou erop vooruitgaan, afhankelijk van de uitkomstmaat en de vergelijking die wordt gemaakt (zie de onderbouwing van deze richtlijn). Het overgrote deel van de kinderen en jongeren heeft dus geen profijt van de uithuisplaatsing, of ondervindt er zelfs schade van. De effecten op lange termijn zijn minder onderzocht, maar die lijken over het algemeen nog ongunstiger dan voor de korte termijn. Ook is niet bekend voor welke kinderen een uithuisplaatsing wel en geen positief effect kan hebben.

Geen passende plek of hulp

Hoe effectief een uithuisplaatsing is, is sterk afhankelijk van de kwaliteit van de geboden opvang en behandeling. Een uithuisplaatsing kan tijdelijk rust en stabiliteit brengen, maar de praktijk leert dat uithuisgeplaatste kinderen geregeld te maken krijgen met overplaatsingen, terechtkomen op een plek die niet goed bij hen past en/of geen passend onderwijs of de benodigde behandeling krijgen. Ook laat de praktijk zien dat de samenwerking met ouders niet altijd goed verloopt en dat kinderen beperkt contact met ouders hebben. Daarnaast lopen kinderen binnen een residentiële instelling meer risico om slachtoffer te worden van geweld en seksueel misbruik. Alles bij elkaar leidt dit ertoe dat een aanzienlijk deel van de kinderen na een uithuisplaatsing niet zeker is van een veilige en stabiele opvoedsituatie.

Een crisisplaatsing kan traumatiserend zijn

Crisisplaatsingen kunnen behoorlijk traumatiserend uitpakken voor kinderen en ouders. In een dergelijke situatie is vaak te weinig tijd voor een goed gesprek met het gezin over wat er aan de hand is en wat een oplossing kan zijn. Kind en gezin hebben zich niet goed kunnen voorbereiden en het kind heeft bijvoorbeeld geen tijd gehad om vertrouwde spullen of kleding in te pakken. Soms hebben kind en ouders niet eens goed afscheid van elkaar kunnen nemen. Betrokkenheid van de politie bij een acute uithuisplaatsing kan ook extra traumatiserend werken. Ervaringsdeskundige jongeren vertellen in een focusgroep bij het NJi (2022) dat zij niet wisten waar zij heen gingen en wat ze konden verwachten. En dat zij ook daarna niet goed geïnformeerd en betrokken werden.

Ervaringen van jongeren

Jongeren die zelf uit huis geplaatst zijn en die in een focusgroep bij het NJi naar hun ervaringen is gevraagd, zeggen over het algemeen dat het er na de uithuisplaatsing niet beter op werd. Dit heeft vooral te maken met een gebrek aan passende hulp, hulpverleners die niet goed samenwerken, veel wisselingen in woonplek en een verstoord contact met de ouders. Ook vertellen ze dat ze slecht geïnformeerd werden, bijvoorbeeld over de afwegingen die gemaakt zijn om voor uithuisplaatsing te kiezen en over de plek waar ze heen gingen.

Conclusie

De conclusie van veel onderzoekers is dat opgroeien in het eigen gezin altijd de voorkeur heeft. Uiteraard is dit niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld bij ernstige zorgen over de veiligheid van het kind. Zeer jonge kinderen lopen hierbij extra risico vanwege hun kwetsbaarheid bij ernstige mishandeling of verwaarlozing, en/of bij acute onveiligheid (zie voor meer verdieping de onderbouwing van deze richtlijn). Een uithuisplaatsing is dan te overwegen, maar altijd moet je je afvragen of het alternatief veiliger en stabieler is dan de thuissituatie.

Voorkomen van uithuisplaatsing: pas op de plaats maken
Uitgangsvraag
Reageer!