Een ingrijpende gebeurtenis is een beangstigende, gevaarlijke en/of gewelddadige gebeurtenis die het leven of de lichamelijke integriteit van een jeugdige bedreigt of als zodanig door de jeugdige ervaren wordt. Getuige zijn van een ingrijpende gebeurtenis (bijvoorbeeld een ouder/ verzorger, broer, zus of grootouder) kan de jeugdige ook als ingrijpend ervaren. Dit geldt zeker voor jonge kinderen, die voor hun gevoel van veiligheid afhankelijk zijn van belangrijke hechtingsfiguren. Ook vernemen dat een naast familielid, vriend(in) of geliefde een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt valt hieronder. Dit geldt ook voor alle vormen van kindermishandeling, zie hiervoor ook de Richtlijn Kindermishandeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming.
De volgende gebeurtenissen zijn voorbeelden van wat jeugdigen als ingrijpend kunnen ervaren. De lijst is niet uitputtend.
Veel jeugdigen, in Nederland tussen de 14 en 50 procent, maken één of meerdere ingrijpende gebeurtenissen mee. Seksueel geweld komt relatief vaak voor, naar schatting bij 13 procent van de meisjes en 3 procent van de jongens onder de 18 jaar. In 2017 werden in Nederland tussen de 89.160 en 127.190 jeugdigen (3 procent) blootgesteld aan een vorm van kindermishandeling. Naast fysieke en emotionele mishandeling betrof het voornamelijk emotionele verwaarlozing. Meisjes en jongens zijn vrijwel even vaak slachtoffer van kindermishandeling. Bij jeugdigen die met jeugdzorg te maken hebben, is de kans dat zij een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt hoger dan bij de gemiddelde populatie: 45 procent. Bij meisjes in JeugdzorgPlus-instellingen is dit zelfs 85 procent. Jeugdigen met een verstandelijke beperking hebben een grotere kans om ingrijpende gebeurtenissen mee te maken en om traumagerelateerde problemen te ontwikkelen dan normaal begaafde jeugdigen. Ook kunnen soms specifieke groepen jeugdigen worden geïdentificeerd van wie al bekend is dat ze een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt, zoals overlevenden van een ramp, oorlogsvluchtelingen of jeugdigen die na een ongeval op de spoedeisende hulp behandeld worden.
Ingrijpende gebeurtenissen kunnen zich op verschillende manieren voordoen en onderscheiden zich in frequentie en aard. In de praktijk gebruikt men diverse termen en indelingen, waaronder ‘complexe traumatisering’, ‘complex trauma’, ‘type I trauma’ en ‘type II trauma’. De verschillende termen zijn niet altijd helder afgebakend en gedefinieerd. Voor de helderheid maken we in deze richtlijn onderscheid tussen de begrippen ‘enkelvoudig trauma’, ‘meervoudig trauma’ en ‘meervoudig interpersoonlijk trauma’. De reden hiervoor is dat de klinische manifestatie verschilt. Hoofdstuk 3 gaat hier nader op in.
Sommige ingrijpende gebeurtenissen doen zich eenmalig voor. We spreken dan van een enkelvoudig trauma. Een voorbeeld hiervan is een verkeersongeluk, een natuurramp of een verkrachting.
Het kan ook voorkomen dat iemand verschillende ingrijpende gebeurtenissen meemaakt, zoals een natuurramp én een verkeersongeluk. Of dat een ingrijpende gebeurtenis zich herhaald voordoet, bijvoorbeeld wanneer iemand twee keer een verkeersongeval heeft meegemaakt, of dat ingrijpende gebeurtenissen een chronisch karakter hebben, zoals bij meerdere medische ingrepen. We spreken dan van meervoudige traumatisering.
Als de ingrijpende gebeurtenis zich voordoet binnen de relatie met iemand anders spreken we van interpersoonlijke traumatisering. Meervoudige interpersoonlijke traumatisering kenmerkt zich door een interpersoonlijke context en heeft een herhaald en langdurig karakter. Voorbeelden hiervan zijn herhaaldelijke fysieke mishandeling, seksueel misbruik, pesten of oorlogservaringen. Binnen de interpersoonlijke traumatisering moet bij jeugdigen specifiek gedacht worden aan ingrijpende gebeurtenissen die worden veroorzaakt door een persoon van wie een jeugdige afhankelijk is voor zorg. Bij jeugdigen met een LVB is de kwetsbaarheid hiervoor hoger vanwege langdurige afhankelijkheid van zorg. De kans op traumagerelateerde problemen is significant hoger bij interpersoonlijk trauma. Interpersoonlijk trauma dat zich in de kindertijd heeft afgespeeld binnen het gezin kan bovendien leiden tot een breder scala aan problemen dan alleen trauma- en stressorgerelateerde problemen. Meer informatie hierover is te vinden in hoofdstuk 3.
In deze richtlijn gaat het om het herkennen van signalen die wijzen op problemen na het meemaken van alle typen ingrijpende gebeurtenissen.
Wil je meer verdiepende informatie over dit hoofdstuk? Bekijk de onderbouwing >