Niet bij alle jeugdigen gaat het opvoeden en opgroeien vanzelf. Sommige jeugdigen hebben psychische problemen, verslavingsproblematiek of een lichamelijke of (licht) verstandelijke beperking, waarvoor zij extra zorg nodig hebben. In andere situaties hebben ouders zelf problemen, waardoor de opvoeding in de knel komt. De Richtlijn Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming gaat in op het proces van beoordelen en beslissen over hulp bij vragen en problemen in de opvoeding en ontwikkeling van jeugdigen van nul tot achttien jaar (eventueel verlengd tot drieëntwintig jaar). Daarbij gaat het om problemen van psychische, sociale of pedagogische aard die de ontwikkeling van de jeugdige belemmeren. De hulp kan zowel vrijwillige hulpverlening als gedwongen interventies omvatten en reikt van de gewone opvoeding en ontwikkeling, met normale opvoedingsvragen, tot ernstige ontwikkelings- en opvoedingsproblemen.
Centraal staat hoe jeugdprofessional, ouders en jeugdige met elkaar tot een beslissing over hulp komen. De richtlijn richt zich hierbij primair op beroepsgeregistreerde jeugdprofessionals. Verder kunnen ook andere professionals die met jeugdigen en hun ouders werken gebruik maken van de aanbevelingen uit de richtlijn. Waar dit onderscheid van belang is, wordt bijvoorbeeld specifiek over ‘gedragswetenschappers’ dan wel over ‘–‘jeugd- en gezinsprofessionals’ gesproken. Waar in de richtlijn gesproken wordt over ‘daartoe gekwalificeerde jeugdprofessionals’ wordt gerefereerd aan het benodigde niveau van bekwaamheid en specifieke deskundigheden in relatie tot de taak. Bij de aanbevelingen die zich specifiek richten op de gedragswetenschapper wordt eveneens uitgegaan van een passende kwalificatie die de bevoegd- en bekwaamheid geeft om deze aanbevelingen uit te voeren. Denk bijvoorbeeld aan het afnemen en interpreteren van vragenlijsten. Zie voor meer informatie het Kwaliteitskader Jeugd waarin de norm van de verantwoorde werktoedeling beschreven wordt.
Samenwerking tussen professionals onderling, regievoering en casemanagement komen in deze richtlijn minder aan bod. Waar afstemming en/of het overdragen van informatie nodig is in het belang van de hulpverlening aan ouders en jeugdigen is dit aangegeven. Een besluit over regievoering en casemanagement kan onderdeel zijn van het beslissen over passende hulp, maar hoe en wanneer wordt niet in deze richtlijn uitgewerkt. In de regel geldt dat de regie over de hulp of ondersteuning bij voorkeur bij ouders zelf ligt en dat zij hier ondersteuning bij krijgen vanuit hun netwerk of van een professional als zij daar behoefte aan hebben of een professional dat noodzakelijk acht.
Deze richtlijn kan jeugdprofessionals helpen om bij het besluitvormingsproces gebruik te maken van kennis over ‘wat werkt’ en effectieve interventies, en om beslissingen samen met ouders en jeugdigen te nemen.
Hierbij gaan we uit van een paraplufunctie: de richtlijn geeft algemene aanbevelingen voor het beslissen over hulp. Daarmee onderscheidt deze richtlijn zich van de meeste andere richtlijnen die focussen op de onderkenning en aanpak van specifieke problematiek. De Richtlijn Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming gaat vooraf aan andere richtlijnen die gericht zijn op specifieke problemen. We bevelen aan om de kern van de problematiek te bepalen (hoofdstuk 4 en 5) en op basis daarvan een keuze voor een meer inhoudelijke richtlijn te maken. Aan te raden daarbij is wel om rekening te houden met de manier waarop beslissingen samen met ouders en jeugdigen het beste tot stand komen (hoofdstuk 6).
De richtlijn is van toepassing vanaf het moment dat ouders en jeugdige met een jeugdprofessional contact krijgen, en gaat niet in op de manier waarop het contact met de jeugdprofessional gelegd is (ouders/jeugdige melden zichzelf aan of verwijzing via derden) noch op het bereiken van gezinnen die zorg mijden. Hoewel de manier waarop het contact gelegd is mogelijk van invloed is op de start van het proces, maakt het voor de processtappen en inhoudelijke aandachtspunten in het beslisproces geen verschil. Wel kan het bijvoorbeeld nodig zijn om extra aandacht te besteden aan het opbouwen van een samenwerkingsrelatie als ouders en jeugdige via een zorgmelding in contact met jeugdhulp of jeugdbescherming zijn gekomen. De rol van de aanmelder of verwijzer is maar heel beperkt in het beslissen over hulp. Het gaat vooral om het proces van ouders, jeugdige en jeugdprofessional om tot een beslissing over de inzet van jeugdhulp te komen.
De richtlijn schrijft niet voor welke specifieke interventie in welk geval ingezet moet worden. Daarvoor is de reikwijdte van de richtlijn te breed en het aanbod landelijk te divers. We verwijzen hiervoor naar de specifieke Richtlijnen voor jeugdhulp en jeugdbescherming, GGZ standaarden en naar de Databank Effectieve Jeugdinterventies.
De richtlijn helpt professionals in de jeugdhulp en jeugdbescherming samen met ouders en jeugdigen te beslissen over passende hulp, zodat gezinnen tijdig effectieve hulp krijgen. De richtlijn biedt professionals handvatten om een samenwerkingsrelatie met ouders en jeugdige kunnen aangaan en hun hulpvraag kunnen verhelderen. Ook helpt de richtlijn professionals om zicht te krijgen op de aard en ernst van de problemen, op de factoren die de problemen veroorzaken en/of in stand houden, op krachten en hulpbronnen, en op de veiligheid van de jeugdige. In de richtlijn staat hoe professionals ouders en jeugdige kunnen adviseren over passende hulp. Verder helpt de richtlijn professionals om een hulpverleningsplan op te stellen in dialoog met ouders en jeugdige en op basis van kennis over ‘wat werkt’.
Deze richtlijn beschrijft een complex beslisproces dat zeer omvangrijk en tijdrovend kan lijken en veel van jeugdprofessionals en gezinnen vraagt. De richtlijn wil professionals helpen dit proces waar mogelijk kort te laten duren, en om de tijd te nemen als dat nodig is. Het kan gaan om grote beslissingen (wel of niet uithuisplaatsen), maar ook om kleinere tussentijdse beslissingen, bijvoorbeeld om de hulp of ondersteuning bij te stellen op basis van ontwikkelingen in het gezin, of op basis van nieuwe inzichten van ouders, jeugdige of professional. In aansluiting op de transformatie van de jeugdhulp beoogt de richtlijn te normaliseren, oog te hebben voor de eigen kracht en de mogelijkheden van het sociale netwerk, en zo veel mogelijk preventief te werken. Daarom is gekozen voor inhoudelijke kaders die gericht zijn op het analyseren van het functioneren van jeugdige, ouders en gezin. Tot slot is een belangrijk doel het onderkennen van lacunes in kennis met betrekking tot het samen beslissen over passende hulp.
De hoofdvraag waar de Richtlijn Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming een antwoord op geeft, is: ‘Wat is een goede werkwijze om het besluitvormingsproces in de zorg voor jeugd systematisch, transparant en doelgericht vorm te geven in nauwe samenwerking met ouders en jeugdige en met oog voor de krachten en mogelijkheden van het cliëntsysteem?’ Het antwoord op deze hoofdvraag is stapsgewijs verkregen door de antwoorden op de onderstaande zeven uitgangsvragen:
Deze eerste versie van deze richtlijn is gebaseerd op de kennis die tijdens het schrijven beschikbaar was. Nadat deze is uitgebracht, is informatie verzameld over het gebruik van de richtlijn. De zo verzamelde feedback, maar ook nieuwe inzichten waren aanleiding om de richtlijn te actualiseren. De werkwijze die hierbij gevolgd is en onderwerpen van actualisatie zijn beschreven in een verantwoordingsdocument, te raadplegen via het verantwoordingsdocument.
De Richtlijn Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp voor jeugdhulp en jeugdbescherming (met bijbehorende werkkaarten) is bedoeld voor jeugdprofessionals die met het onderwerp van deze richtlijn te maken hebben. De richtlijn vormt de neerslag van een groter document, namelijk de ‘onderbouwing’ (pdf). Deze onderbouwing is apart te raadplegen. Voor cliënten en andere geïnteresseerden is een cliëntversie van de richtlijn gemaakt. Ook deze is apart verkrijgbaar. Alle documenten zijn openbaar.
Deze richtlijn geeft antwoord op vragen in zes hoofdstukken:
Hoofdstuk 2 gaat in op het opbouwen van een samenwerkingsrelatie met ouders en jeugdigen (uitgangsvraag 1);
Hoofdstuk 3 gaat in op het beslisproces in het algemeen en belangrijke uitgangspunten voor het proces in zijn geheel (uitgangsvraag 2);
Hoofdstuk 4 gaat in op de vraagverheldering (uitgangsvraag 3);
Hoofdstuk 5 beschrijft de probleem- en krachtenanalyse (uitgangsvraag 4);
Hoofdstuk 6 gaat in op het stellen van doelen en beslissen over hulp (uitgangsvraag 5).
Hoofdstuk 7 gaat in op specifieke aandachtspunten voor het werken met ouders en jeugdigen met een licht verstandelijke beperking en migrantengezinnen (uitgangsvraag 6).
Deze hoofdstukken gaan ook in op samen beslissen binnen het gedwongen kader (uitgangsvraag 7).
Voor deze richtlijn is een aantal basisteksten van toepassing die voor alle Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming gelden. Het gaat om de volgende onderwerpen:
Op de website is ook een algemene verantwoording van de werkwijze bij de ontwikkeling en herziening van de Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming te vinden.