Bij problemen in het gezin, is het niet altijd per se nodig om professionele hulp in te schakelen. Door een familiegroepsplan te maken, kan duidelijk worden welke mogelijkheden ouders en jeugdige zelf hebben
Een familiegroepsplan is een plan dat gezinnen samen met mensen uit hun netwerk opstellen om vragen of problemen waar ze tegenaan lopen aan te pakken. in het plan staat wat het gezin zelf kan doen, wat de gezinsleden met hulp van mensen uit hun omgeving kunnen doen, welke concrete doelen ze daarbij willen behalen en welke professionele hulp en ondersteuning ze daarbij nodig hebben Dat kan zowel bij enkelvoudige problemen als bij complexe, ernstige en langdurige problemen. Het staat gezinnen vrij hoe het familiegroepsplan er uitziet en hoe zij dat tot stand brengen. Een familiegroepsplan kan de basis vormen voor het hulpverleningsplan. In de Jeugdwet is vastgelegd dat gezinnen het recht hebben om een familiegroepsplan te maken voordat zij met jeugdprofessionals een hulpverleningsplan opstellen.
Ouders en jeugdige mogen van het maken van een familiegroepsplan ook afzien. Ook dan is het mogelijk om binnen het beslisproces te onderzoeken wat zij zelf kunnen en waar hun netwerk hen bij kan helpen.
Er is vrijwel geen onderzoek gedaan naar methoden waarmee de eigen kracht en het sociale netwerk van ouders en jeugdigen versterkt kunnen. Onderzoek laat wel zien dat een empowerende benadering waarschijnlijk bijdraagt aan de effectiviteit van de hulp.
Aan de hand van een paar eenvoudige vragen kan de jeugdprofessional inventariseren wat het gezin zelf en met hulp en steun van het netwerk kan:
Deze vragen helpen om ouders en jeugdige aan het denken te zetten, te activeren en met eigen oplossingen te laten experimenteren. Het is belangrijk dat de jeugdprofessional goed doorvraagt en ouders en jeugdige helpt om zo concreet mogelijke oplossingen te bedenken. Oplossingsgericht werken biedt concrete vraagtechnieken die helpen bij het zoeken naar de eigen oplossingsmogelijkheden van gezinnen. Een van deze technieken is het visualiseren van de nieuwe situatie, waarin het probleem is opgelost. Daarnaast kunnen professional en gezin kijken welke vaardigheden en oplossingen ingezet kunnen worden om het probleem aan te pakken. Bijvoorbeeld door te vragen naar uitzonderingen en schaal- en competentievragen te stellen.
Het sociale netwerk is een belangrijke bron van praktische en emotionele steun voor ouders en jeugdigen. Bij de verkenning van de mogelijkheden van het netwerk is het belangrijk dat de jeugdprofessional samen met ouders en jeugdige kijkt naar:
Vragen die een jeugdprofessional (bijvoorbeeld met behulp van een sociogram of genogram) kan stellen om samen met ouders en jeugdige te verkennen welke mogelijkheden zij in hun netwerk zien, zijn:
Om te beoordelen wat personen uit het netwerk kunnen betekenen, inventariseren de jeugdprofessional en het gezin:
Soms vinden gezinnen het lastig om hun netwerk te betrekken bij hun problemen. De beste manier om hiermee om te gaan is door ouders en jeugdigen hierin serieus te nemen en hen te laten vertellen over hun vragen of zorgen. Het is belangrijk dat de jeugdprofessional met ouders en jeugdige stilstaat bij wat hen belemmert om hun netwerk bij hun problemen te betrekken, en wat ervoor nodig is om deze weerstand of barrières te overwinnen. Essentieel is daarbij steeds naar de mogelijkheden te kijken en ouders en jeugdige op hun eigen krachten en mogelijkheden aan te spreken.
Een familienetwerkberaad of Eigen Kracht-conferentie kan ingezet worden om met het netwerk samen een plan op te stellen om de problemen aan te pakken. Uit diverse onderzoeken blijkt dat zoiets kan lukken. Wel geven enkele buitenlandse onderzoeken reden tot voorzichtigheid om de Eigen Kracht-conferentie toe te passen in gezinnen waar kindermishandeling speelt, omdat is gebleken dat deze interventie leidde tot een toename van de kindermishandeling, meer en langere uithuisplaatsingen en meer inzet van professionele zorg.
Ook binnen Signs of Safety zetten jeugdprofessionals soms een netwerkconferentie in om het sociale netwerk te betrekken bij het verbeteren en waarborgen van de veiligheid van de
jeugdige. Mogelijk voordeel van Signs of Safety boven een familienetwerkberaad of Eigen Kracht- conferentie is dat de jeugdprofessional nauwer betrokken blijft na de netwerkconferentie en waar nodig het plan samen met het gezin en het netwerk kan bijstellen.
Aandachtspunt bij de inzet van het netwerk is dat er realistische afspraken gemaakt worden die goed zijn vol te houden. Soms overschat het netwerk zichzelf daarin en is het noodzakelijk dat de jeugdprofessional het netwerk helpt om realistische afspraken te maken.
In sommige situaties kan blijken dat het aanwezige sociale netwerk geen of weinig steun biedt en kan bieden, of dat het zelfs een negatieve invloed op de situatie heeft. In die situaties is het belangrijk te investeren in het opbouwen en onderhouden van een steunend sociaal netwerk.