A. Herkennen en interpreteren van signalen

Het is voor de meeste professionals niet noodzakelijk om te beschikken over specialistische achtergrondkennis van (steeds veranderende) verschijningsvormen van zorgwekkende radicalisering. Wel is het belangrijk dat professionals onderbouwd een ‘niet-pluisgevoel’ ontwikkelen voor signalen die kunnen duiden op mogelijke zorgwekkende radicalisering. Er bestaan geen afvinklijstjes waarmee precies is vast te stellen of iemand radicaliseert. De werkelijkheid is complexer. Het gaat om de weging van signalen, en de weg vinden om dit samen met experts te doen. Veranderingen op een aantal gebieden, en vaak juist een combinatie hiervan, kunnen wel een signaal zijn. We noemen dit ‘niet-pluissignalen’.

Er zijn verschillende tools en trainingen die professionals helpen om tot professionele oordeelsvorming te komen en te reflecteren op een casus. Sommige zijn specifiek bedoeld voor vraagstukken rondom radicalisering, andere worden ook bij andere casuïstiek gebruikt.

Checklist niet-pluissignalen

De checklist niet-pluis-signalen geeft inzicht in wat relevante veranderingen bij jongeren zijn en waarop professionals kunnen letten:

• Een toenemend gevoel bij een bepaalde (politieke, religieuze, etnische) groep te horen, of juist nergens bij te horen.
• Verbreken van oude vriendschappen ten gunste van nieuwe vrienden en sociale contacten uit een radicale groep.
• Bepaalde uitlatingen en specifiek woordgebruik, waarin de nadruk wordt gelegd op wij-zij-tegenstellingen die te maken hebben met afkomst, religie en/of geweld.
• Stemmingsveranderingen, zich isoleren, of andere manieren van contact maken met jou, de sociale omgeving, of familie en gezin.
• Opvallende veranderende schoolprestaties of schoolverzuim.
• Andere vrijetijdsbesteding.
• Meedoen aan demonstraties.
• Afwijzende houding tegenover de maatschappij en autoriteiten.
• Afstand nemen van de rechtsstaat, afkeer van het systeem of openlijk verwerpen van het gezag van de staat.
• Veranderingen in kleding en uiterlijk, bijvoorbeeld een andere haarstijl (haar laten groeien of juist afscheren) of tatoeages die symbool staan voor een bepaalde groep.
• Recent te maken hebben gehad met een of meerdere triggerfactoren.

Let op, deze signalen geven ‘niet-pluis’ aan, maar kunnen ook wijzen op iets anders dan zorgwekkende radicalisering, zoals loverboy-problematiek, sektes of misbruik.

Het is belangrijk om een compleet beeld te krijgen van de situatie. Dit is soms lastig en vraagt om samenwerking met andere betrokkenen. Bij twijfels of vermoedens van zorgwekkende radicalisering kunnen professionals, afhankelijk van de situatie, verschillende stappen zetten. Praat bijvoorbeeld met collega’s of andere professionals over de zorgen die je hebt. Mensen die het dichtst bij een jongere staan, zoals vrienden en familie, zien vaak de meeste signalen of geven zelf signalen af over de zorgen die zij hebben. Als jeugdprofessional heb je daar niet altijd zicht op. Het delen van zorgen en informatie is dus van belang. Zie: Werkwijze informatie delen.

Niet-pluisinstrument

Een ander hulpmiddel voor het signaleren en interpreteren van niet-pluis-signalen is het Niet-pluis-instrument van Stichting School & Veiligheid. Deze tool is primair ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs en het mbo. Maar dit instrument kan ook behulpzaam zijn en inspiratie geven voor professionals in andere werkvelden. Het Niet-pluis-instrument is geen diagnostisch model, maar een intervisietool. Het doel ervan is om het beeld van een jongere completer te maken, door informatie uit te wisselen en observaties en interpretaties te spiegelen. Daarmee kan een eventuele onderzoeks- of zorgvraag scherper geformuleerd worden.

In het Niet-pluis-instrument wordt aan de hand van concrete vragen in kaart gebracht hoe gebeurtenissen, situaties en kenmerken het welzijn en leven van een jongere positief of negatief beïnvloeden. Daarvoor worden de volgende domeinen bevraagd:

• jongere
• gezin/ouders
• school
• vrienden (online en offline)
• vrije tijd
• buurt en samenleving

Het instrument bevat voor elk van de bovenstaande domeinen voorbeeldvragen en items die van belang kunnen zijn voor de ontwikkeling van de jongere.

Kennis en vaardigheden voor professionele oordeelsvorming

In verschillende tools en trainingen worden de volgende kennis en vaardigheden vaak genoemd:

• Zo feitelijk mogelijk het gedrag en de uitlatingen van jongeren kunnen beschrijven, zonder daar de eigen veronderstellingen in mee te nemen.
• Goed de veiligheidsrisico’s kunnen inschatten door een duidelijk onderscheid te maken tussen zorgelijke signalen en de normale ontwikkeling van jongeren in hun zoektocht in het opgroeien.
• Een brede visie hanteren, door aandacht te hebben voor zowel risicofactoren als beschermende factoren.
• Een integrale kijk op de leefwereld van jongeren hanteren, door informatie te verzamelen over de verschillende leefdomeinen van een jongere.
• Zich bewust zijn van de eigen normen en waarden die een rol spelen in de oordeelsvorming.
• Reflecteren op de casus door samen met collega’s kritisch te kijken naar de eigen oordeelsvorming.

Trainingen professionele oordeelsvorming

Trainingen Rijksopleidingsinstituut tegengaan Radicalisering

Het Rijksopleidingsinstituut tegengaan Radicalisering (ROR) traint professionals in de preventie en aanpak van zorgwekkende radicalisering en extremisme. Naast een basistraining zijn er verdiepende trainingen voor onder meer ggz-professionals en jeugdprofessionals over verschillende vormen van extremisme. Naast actuele kennis bieden de trainingen de gelegenheid om ervaringen uit te wisselen en te oefenen met casuïstiek die aansluit op de praktijk van de professionals.

Werkatelier informatie delen bij vermoedens van radicalisering

In het Werkatelier informatie delen bij vermoedens van radicalisering reflecteren jeugdprofessionals aan de hand van eigen casuïstiek op hun handelen. Ze staan stil bij dilemma’s waarmee ze worden geconfronteerd, vanaf het eerste niet-pluis-gevoel tot aan de juridische aspecten van het delen van informatie. In het werkatelier leren jeugdprofessionals werken met de Werkwijze in kaart brengen, interpreteren en delen van mogelijke signalen bij vermoedens van zorgwekkende radicalisering.

Overzicht leeraanbod

Er is een divers leer- en ondersteuningsaanbod op het gebied van onder meer zorgwekkende radicalisering, extremisme en polarisatie. Een overzicht hiervan is beschikbaar op de website Leeraanbod maatschappelijke stabiliteit.