Veel kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen groeien zonder problemen op. En als je als ouder psychische en/of verslavingsproblemen hebt, betekent dat niet dat je geen goede ouder kunt zijn. Of er daadwerkelijk problemen ontstaan, hangt namelijk af van de aanwezigheid en het samenspel van risico- en beschermende factoren.
Risicofactoren vergroten de kans op het ontstaan van problemen, beschermende factoren fungeren als buffer daartegen en verkleinen zo de kans op het ontstaan van problemen.
In de literatuur is een groot aantal risico- en beschermende factoren voor kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen beschreven. Zie onderstaande tabel voor voorbeelden.
Tabel 1. Risico- en beschermende factoren*
| Risicofactoren | Beschermende factoren | |
|---|---|---|
| Bij de jeugdige zelf |
|
|
| Bij de ouder(s) |
|
|
| Bij het gezin |
|
|
| In de omgeving |
|
|
* zie ook de ‘Factsheet KOPP/KOV. Een wetenschappelijke onderbouwing van de cijfers’. Deze is gratis te downloaden in de webwinkel van het Trimbos-instituut.
Een aantal van deze risicofactoren komt voor bij kwetsbare groepen met recht op bijzondere hulpverlening die zijn aangewezen in het internationale jeugdrecht: jeugdigen met een handicap, jeugdigen die het slachtoffer zijn van geweld, jeugdigen die vluchteling zijn en jeugdigen die in Nederland verblijven zonder verblijfsvergunning (ongedocumenteerde jeugdigen).
Vanuit de ggz vindt een verplichte Kindcheck plaats; indien ggz-hulpverleners zich zorgen maken over de jeugdige na deze Kindcheck worden de stappen van de Meldcode gevolgd. Waar sprake is van een complexe scheiding, kindermishandeling of zorgen over de jeugdige na de Kindcheck in de ggz, verwijzen we naar de betreffende Richtlijnen voor jeugdhulp en jeugdbescherming, de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2017) en het bijbehorende afwegingskader (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2019).
Het versterken van beschermende factoren kan voor een opwaartse spiraal zorgen en veerkracht vergroten. Wanneer ouders bijvoorbeeld worden ondersteund bij hun opvoedvaardigheden, versterkt dat hun zelfvertrouwen en vergroot dit de kans op positieve ouder-kindinteractie. Dat kan er weer toe leiden dat ouders en jeugdige meer positieve emoties ervaren, waardoor creativiteit, probleemoplossend vermogen en coping verbeteren.