Ouders die zorg mijden

In situaties waarin (één van) de ouder(s) hulp voor de jeugdige of voor zichzelf weigert/weigeren, is het van belang toch te proberen een optimale situatie voor de jeugdige te creëren.

Bij een vermoeden van (ongediagnosticeerde) psychische problemen of verslavingsproblemen bij één van de ouders dient een diagnostisch onderzoek plaats te vinden. Verder dient er een professional bij dit gezin betrokken te worden die weet hoe met (de ouder met) deze psychische problemen of verslavingsproblemen dient te worden omgegaan en wat voor impact deze kan hebben op de jeugdige. Psycho-educatie bij de jeugdige is hierbij essentieel (zie het hoofdstuk over interventies).

Wanneer één van de gezinsleden een verslaving of psychische problemen heeft, kan dit een sterke wissel trekken op het gezin. Gezinsleden kunnen verschillend omgaan met de problematiek; tegelijkertijd staan de ervaringen en reacties van gezinsleden met elkaar in verband en beïnvloeden zij elkaar. Sommige gezinsleden hebben veel meer of sterkere nadelige gevolgen ondervonden dan andere. In de systeembenadering gaat het er niet om welk gezinslid gelijk heeft, maar erkent de hulpverlener ieders kant van het verhaal. Hij gaat op zoek naar hoe een interactiepatroon binnen een gezin verloopt en in stand wordt gehouden. Daarbij zoekt hij naar ieders aandeel zonder daarbij over schuld te spreken. Zo kan het verhaal van verschillende kanten worden verteld.

Mogelijk zouden systeeminterventies met de beide ouders erbij niet goed werken indien er bij één van de ouders sprake is van psychopathie. Ook hier geldt dat het belangrijk is om de ouderrol van beide ouders te ondersteunen en bij beide ouders te versterken wat goed gaat.

Om het risico te verkleinen dat de jeugdige (ernstige) problemen ontwikkelt, is het belangrijk dat de jeugdprofessional het gesprek met de ouders aangaat en daarin de gevolgen van de ouderlijke problematiek voor de jeugdige bespreekt. Tijdens dit gesprek kan aan de ouder(s) worden teruggegeven wat de jeugdige verteld heeft. Hierbij kan de techniek van motiverende gespreksvoering worden gevolgd. De bijlage van de SIK-lijst bevat tips voor gespreksvoering met ouders. Het is van belang zorgvuldig om te gaan met wat de jeugdige in vertrouwen heeft verteld en van te voren samen met de jeugdige af te spreken wat wél kan worden teruggegeven aan ouders en wat niet.

Het bespreekbaar maken van moeilijke onderwerpen

• Vermoed of merk je weerstand bij de ouders, licht de functie en het doel van het gesprek dan extra goed toe. Door het gesprek goed te onderbouwen kun je mogelijke achterdocht verminderen dan wel wegnemen. Refereer eventueel ook aan de hulpverleningsovereenkomst.
• Spreek bij ouders die hun eigen problematiek ontkennen over ‘het hebben van stress’ in plaats van over psychische, psychiatrische en/of
• Als ouders een andere culturele achtergrond en een ander referentiekader hebben dan jij als hulpverlener, kan het ook helpen om te spreken van ‘stress’ of ‘uit evenwicht zijn’ in plaats van over psychische en/of verslavingsproblemen. Verwijs in overleg eventueel door naar i-psy. I-psy biedt behandeling in diverse talen aan volwassenen en jeugdigen met verschillende culturele achtergronden en uiteenlopende psychische problemen.
• Problematiseer de situatie van de jeugdige niet.
• Vraag naar dingen die al goed gaan in het gezin, en benadruk deze.
• Vraag naar hulpbronnen in het netwerk van het gezin (vraag bijvoorbeeld: ‘Bij wie kunt u terecht?’)
• Geef complimenten.
• Vraag wat de ouders zelf moeilijk vinden in de opvoeding van hun
• Als ouders hun problematiek blijven ontkennen, dan wel ontkennen dat de jeugdige iets van hun problematiek zou merken, vraag dan hoe ze hun kind benaderen als ze een goede (rustige) dan wel een slechte (onrustige) dag of periode
• Geef ouders en jeugdige in alle gevallen voorlichtingsbrochures mee en wijs hen op de beschikbare websites (deze staan nog niet in alle brochures).
• Kom in een eventueel volgend gesprek altijd terug op de brochures, vraag wat de ouders ervan vonden, of ze er iets aan hebben gehad en of ze er vragen over hebben. Dit kan bij zorgmijdende ouders een opening

Als ouders niet van gedachten veranderen, benadruk dan dat zij in de toekomst altijd contact kunnen opnemen. Houd de deur open! Ouders die de eigen problematiek ontkennen en daarom geen hulp wensen voor zichzelf of hun kind, kunnen mogelijk wel openstaan voor de generieke interventies die zijn beschreven in het hoofdstuk over interventies. Ook deze interventies kunnen beschermende factoren in het leven van de jeugdige versterken.

Tot slot kunnen zich situaties voordoen waarin het belang van de jeugdige prevaleert boven het belang van de ouders. Het belang van de jeugdige vormt bij alle maatregelen en beslissingen die de jeugdige aangaan een eerste overweging. Een zorgvuldige afweging tussen alle betrokken belangen is hierbij geboden. Iedere professional kan contact opnemen met Veilig Thuis voor overleg. Bij een vermoeden van huiselijk geweld, kindermishandeling of zorgen over de jeugdige na de Kindcheck in de ggz, wordt verwezen naar de Richtlijn Kindermishandeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming en de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.