KOPP/KOV

1. Inleiding

Doelgroep

De Richtlijn Kinderen van Ouders met Psychische Problemen / Verslavingsproblemen (KOPP/KOV) voor jeugdhulp en jeugdbescherming (inclusief onderbouwing en werkkaarten) is primair bedoeld voor de jeugdprofessionals . Zij moeten ermee kunnen werken bij jeugdigen en hun ouders bij wie sprake is van KOPP. Het kan gaan om jeugdigen en ouders die voor het eerst in contact komen met hulpverlening, of een aanvraag doen voor jeugdhulp bij de gemeente, maar ook om jeugdigen en ouders die al vaker in contact met de hulpverlening zijn geweest of (ook elders) in behandeling zijn (geweest).

Van de richtlijn is een aparte versie voor ouders gemaakt. Deze is primair voor ouders bedoeld.

Definitie KOPP en KOV

‘KOPP’ staat voor ‘Kinderen van Ouders met Psychische Problemen’; KOV staat voor Kinderen van Ouders met Verslavingsproblemen. In deze richtlijn spreken we omwille van de leesbaarheid soms van KOPP terwijl hiermee óók ‘Kinderen van Ouders met een Verslaving’ (KOV) worden bedoeld. Verslavingsproblemen worden ook geschaard onder de psychische problemen, maar in deze richtlijn spreken we vaak van ‘psychische en/of verslavingsproblemen’ om de verslavingsproblemen te benadrukken.

Psychische problemen en verslavingsproblemen komen vaak samen voor. Ouders met verslavingsproblemen hebben bijvoorbeeld vaak ook een angst- of depressieve stoornis. Van alle kinderen uit een gezin met psychische en/of verslavingsproblemen bij (één van) de ouders betreft het in zo’n 20 procent een ouder met verslavingsproblemen of middelenmisbruik. De omvang van verslavingsproblemen binnen de KOPP/KOV-groep moet dus niet onderschat worden.

Deze richtlijn richt zich op jeugdigen van 0 tot 23 jaar van wie één of beide ouders psychische en/of verslavingsproblemen heeft/hebben, inclusief persoonlijkheidsproblemen (DSM-5 as I of as II; APA, 2013). Deze problemen van de ouder(s) kunnen kortdurend of langer durend zijn en in meer of mindere mate op de voorgrond treden.

In alle gezinnen gaan er dingen goed en minder goed. Bovendien heeft de ene jeugdige een grotere kans om in de knel te raken dan de andere. Zo zijn er allerlei eigenschappen of omstandigheden die de kans op moeilijkheden vergroten of juist verkleinen. Als er sprake is van een ouder met psychische en/of verslavingsproblemen, wil dat zeker niet per se zeggen dat er altijd ook sprake is van problematiek in het gezin of bij de jeugdige. Wel betekent dit dat er een risico is op het optreden van specifieke problematiek en/of een verhoogd risico op andere problematiek bij de jeugdige.

De volgende definities zijn gebruikelijk:

  • KOPP/KOV-kind: een jeugdige van wie één of beide ouders psychische en/of verslavingsproblemen heeft/hebben;
  • KOPP/KOV-gezin: een gezin waarin één of beide ouders psychische en/of verslavingsproblemen heeft/hebben;
  • KOPP/KOV-problematiek: de problemen voor de jeugdige indien deze optreden ten gevolge van het opgroeien in een KOPP/KOV-gezin. Deze gevolgen kunnen uiteenlopend zijn en zijn meer specifiek beschreven in hoofdstuk Het gaat om mógelijke gevolgen die zich kúnnen voordoen; deze treden niet altijd bij elke jeugdige of in elk gezin op.

De focus van de KOPP-richtlijn ligt op:

  1. het inschatten van de eventuele aanwezigheid van (het risico op) problematiek en van de aard en ernst ervan; hierbij wordt zo nodig gedifferentieerd naar de aard en ernst van de problematiek van de ouder(s) en naar de leeftijd van de jeugdige;
  2. het voorkómen van problematiek door risicofactoren weg te nemen en beschermende factoren te versterken met preventieve interventies; deze zijn gericht op de jeugdige, de ouder(s), het netwerk (zoals school of de onderwijsconsulent) en de hulpverlening;
  3. het verminderen van problematiek en het versterken van wat goed gaat door het behandelen van problemen bij jeugdigen, of van (met name) opvoedproblemen bij de ouder(s) samenhangend met zijn of haar (of hun) psychische problematiek.

Bijstelling en herziening van de oorspronkelijke richtlijn

Deze richtlijn is gebaseerd op de kennis die tijdens het schrijven beschikbaar was. Nadat de richtlijn in 2013 is uitgebracht, werd informatie verzameld over het gebruik van de richtlijn. De zo verzamelde feedback, maar ook nieuwe inzichten waren aanleiding om de richtlijn op enkele punten aan te vullen en te actualiseren. Hierbij is ook feedback vanuit de cliëntentafel verzameld en verwerkt.

Leeswijzer

De Richtlijn Kinderen van ouders met psychische problemen / verslavingsproblemen (KOPP/KOV) voor jeugdhulp en jeugdbescherming (met bijbehorende werkkaarten) is bedoeld voor jeugdprofessionals die met het onderwerp van deze richtlijn te maken hebben. De richtlijn vormt de neerslag van een groter document, namelijk de onderbouwing. Bij de herziening van de richtlijn in 2020 is, als aanvulling op de onderbouwing, een verantwoording geschreven.

Voor ouders en jeugdigen of andere geïnteresseerden is een cliëntenversie van de richtlijn gemaakt. Ook deze is apart verkrijgbaar. Naast deze richtlijn zijn ook werkkaarten verschenen.

Opbouw richtlijn

In het hoofdstuk Gevolgen voor de jeugdige worden de diverse gevolgen van het opgroeien in een gezin met psychische en/of verslavingsproblemen bij (één van) de ouders per leeftijdsfase beschreven.

In het hoofdstuk Risico- en beschermende factoren worden de risico- en beschermende factoren uiteengezet, die in de erna volgende hoofdstukken verder worden uitgewerkt in aanbevelingen.

In het hoofdstuk Screenen op risico’s worden verschillende instrumenten besproken waarmee het risico op problematiek en de ernst ervan kan worden ingeschat. De SIK-lijst (als bijlage opgenomen) kan hierbij ondersteuning bieden.

Het hoofdstuk Interventies voor ouders, jeugdigen en gezinnen geeft een overzicht van een aantal, met name erkende, KOPP-specifieke en generieke interventies. Deze interventies kunnen in samenwerking met ouder(s) en jeugdige worden ingezet om negatieve invloeden af te zwakken en om positieve invloeden te versterken.

In het hoofdstuk Omgaan met ingewikkelde situaties ten slotte doen we aanbevelingen om mogelijke knelpunten te verhelpen. Denk bijvoorbeeld aan onduidelijkheid over ouderlijke problematiek, zorgmijdende ouders en het niet beschikbaar zijn van interventies.

Basisteksten

Voor deze richtlijn is een aantal basisteksten van toepassing die voor alle Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming gelden. Het gaat om de volgende onderwerpen:

Op de website is ook een algemene verantwoording van de werkwijze bij de ontwikkeling en herziening van de Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming te vinden.

2. Gevolgen voor de jeugdige
Reageer!