Weet wat de belangrijkste, wetenschappelijk onderbouwde risicofactoren, beschermende factoren en signalen van kindermishandeling zijn, maar besef dat deze factoren in ieder individueel geval anders werken en niet per se tot kindermishandeling hoeven te leiden.

Praat met ouders en jeugdigen over de (vroegere, huidige en verwachte) veiligheid in het gezin. Stel hierover standaard, in ieder geval bij de intake, neutraal geformuleerde vragen aan ouders en jeugdigen.

Overweeg altijd bij alles wat je als afwijkend, opvallend of zorgelijk opmerkt bij jeugdigen en hun ouders: kàn hier sprake zijn van kindermishandeling? (stap 0)

Bij een vermoeden of verdenking van kindermishandeling: werk altijd in de geest van en volgens de Wet Verplichte Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling.

Ga bij een vermoeden of verdenking van kindermishandeling eerst na of er sprake is van een acuut onveilige of levensbedreigende situatie voor de jeugdige en de eventuele broertjes of zusjes. Handel in dat geval direct: overleg met je leidinggevende / aandachtsfunctionaris / Veilig Thuis. Breng in kaart (stap 1):

• de psychische gesteldheid van de jeugdige;
• de lichamelijke gesteldheid van de jeugdige (denk aan het Landelijk Expertisecentrum Kindermishandeling of Centrum Seksueel Geweld voor advies of consult);
• de beide ouders, als persoon (Kindcheck) en als opvoeder; gebruik valide vragenlijsten voor de opvoedingskwaliteit;
• de omgeving van de jeugdige en het gezin (sociaal netwerk).

Raadpleeg collega’s, aandachtsfunctionaris, andere professionals en Veilig Thuis en werk met hen samen (stap 2).

Praat zonder (voor)oordeel met ouders en jeugdigen en betrek hen in het gehele proces, tenzij er gegronde redenen zijn om daarvan af te wijken (bijvoorbeeld in verband met veiligheid). Respecteer alle gezinsleden als individuen (stap 3 en alle andere stappen).

Weeg alle (ongunstige en gunstige) factoren, de ernst en het risico, en blijf dit gedurende het gehele proces telkens weer doen bij nieuwe informatie en signalen. Gebruik het voor de beroepsgroep geldende afwegingskader (stap 4).

Beslis nooit alleen. Neem twee beslissingen (stap 5):

• Is melden noodzakelijk (als er sprake is van acute of structurele onveiligheid)?
• Is hulp verlenen of organiseren (ook) mogelijk?

Bied ouders met een verhoogd risico op kindermishandeling een opvoedingsondersteunend programma aan dat zich richt op:

• het vergroten van het competentiegevoel bij ouders;
• het bijsturen van verwachtingen die ouders over de opvoeding hebben;
• het vergroten van hun opvoedvaardigheden en persoonlijke vaardigheden;
• het behandelen van of leren omgaan met GGZ-problematiek bij ouders en/of jeugdige.

Wanneer er sprake blijkt van kindermishandeling:

• Maak een veiligheidsplan om kindermishandeling te stoppen en de veiligheid in het gezin te herstellen en te bevorderen. Werk met het hele gezin en het sociale en professionele netwerk aan het gemeenschappelijke hoofddoel (veiligheid) via concrete haalbare doelen, en versterk de positieve krachten van het gezin. Werk zoveel mogelijk met goed onderbouwde interventies en programma’s.
• Ga na welke hulp, gericht op de eigen (psychiatrische en psychosociale) problemen, ouders en jeugdigen nodig hebben. Zie ook de Richtlijn Signaleren traumagerelateerde problemen (te verschijnen in 2021) en de Richtlijn Problematische gehechtheid voor jeugdhulp en jeugdbescherming.
• Spreek altijd expliciet met de betrokken professionals, ouders en jongere af wie de regie heeft over de hulp aan het gezin.

Geef jeugdigen vanaf ongeveer 8 jaar (of jonger afhankelijk van ontwikkelingsleeftijd) minimaal psycho-educatie die de jeugdige o.a. ‘ontschuldigt’ en uitlegt dat ieder kind recht heeft op veiligheid;

• bied jeugdigen die getuige zijn geweest van geweld in huis een gerichte interventie aan, ingebed in een gezinsgericht programma;
• bied jeugdigen indien nodig aanvullend individuele traumabehandeling aan.

Bied ouders bij kinderverwaarlozing de volgende hulpvormen (gelijktijdig) aan:

• hulp gericht op opvoedvaardigheden;
• hulp gericht op het vervullen van de basisbehoeften van jeugdigen;
• hulp gericht op de eigen (psychiatrische en psychosociale) problemen.

Blijf kritisch de veiligheid van de jeugdige monitoren, plus de effecten van de interventies of methodieken die worden ingezet.

Blijf leren en je ontwikkelen in de benodigde competenties (kennis, attitude, vaardigheden) en vraag om randvoorwaarden (bv. scholing, ‘practice leadership’) die dat mogelijk maken.