Interventies inzetten

Deze interventies vinden plaats binnen de jeugdhulp. Bij problemen die het hele gezin aangaan (zoals schulden, huisvestingsproblemen, relatieproblemen tussen de ouders en verslavings- of psychische problematiek bij een ouder) is samenwerking met andere instanties essentieel. Dit geldt ook wanneer sprake is van psychiatrische problematiek van een jongere, wat samenwerking vereist met de jeugd-GGZ. Wanneer ouders persoonlijke problemen hebben, kan het nodig zijn om eerst hulp voor hen in te zetten en pas in een later stadium te werken aan het (verder) ontwikkelen van hun opvoedingsvaardigheden.

Intensieve pedagogische thuishulp

Maak, op basis van een gedeelde verklarende analyse, een keuze voor evidence based ambulante interventies die aansluiten bij de problematiek van het gezin. Het gaat hierbij niet alleen om interventies waarvan in wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat ze werken; het gaat er ook om dat ze in samenhang met andere (evidence based) werkzame factoren worden ingezet. Denk aan goed getrainde professionals, aansluiting bij de motivatie van ouders en kind en de relatie van de hulpverlener met ouders en kind.

Intensieve pedagogische thuishulp is een verzamelnaam voor verschillende, meer specifieke thuishulpprogramma’s die hieronder aan bod komen. Meestal gaat het om hulpvormen voor gezinnen die op meerdere terreinen tegelijk problemen hebben, zoals het huishouden, de financiën en de opvoeding. Vaak laten de kinderen zelf ook problemen zien, bijvoorbeeld gedrags- of sociaal-emotionele problemen. De interventies kunnen plaatsvinden in combinatie met een kinderbeschermingsmaatregel.

Intensieve thuishulp kan, als het goed wordt uitgevoerd, positieve effecten hebben, bijvoorbeeld doordat de emotionele en gedragsproblemen afnemen en opvoedingsvaardigheden toenemen. Toch bestaan na afsluiting vaak nog aanzienlijke problemen.

De inzet van een intensieve pedagogische interventie is primair bedoeld om de veiligheid van het gezin te vergroten, het probleemgedrag van kinderen te verminderen en opvoedingsvaardigheden bij ouders te verbeteren. Daarnaast biedt het informatie over de veiligheid van de thuissituatie, de beschermende factoren en de mogelijkheden die het gezin heeft om zelf de zorg voor het kind voort te zetten

Hieronder noemen we interventies voor intensieve pedagogische thuishulp die opgenomen zijn in de Databank Effectieve Jeugdinterventies.

Multi Systeem Therapie (MST)

• Doelgroep: gezinnen met jongeren van 10 t/m 18 jaar die ernstige gedragsproblemen vertonen op meerdere levensgebieden. De ernst is zo groot dat de jeugdprofessional een uithuisplaatsing overweegt, of de jongere al uit huis geplaatst is. 
• Doel: de ernstige gedragsproblemen van de jongere verminderen en ervoor zorgen dat het gezin en de omgeving toekomstige problemen zelfstandig het hoofd kan bieden. Hiermee kan een uithuisplaatsing worden voorkomen of verkort. 
• Classificatie: effectief volgens goede aanwijzingen.
• Onderzoek: Nederlands onderzoek laat zien dat MST effectiever is dan de gebruikelijke zorg voor zowel extreem gewelddadige als niet extreem gewelddadige jongeren. Dat suggereert dat de interventie er ook in slaagt om gunstige effecten te bereiken bij moeilijk te behandelen jongeren in de residentiële hulpverlening.

Een variant van MST is MST-CAN (Multi Systeem Therapie – Child Abuse and Neglect), dat zich specifiek richt op gezinnen met kinderen tussen de zes en zeventien jaar die worden mishandeld en/of verwaarloosd. Amerikaans onderzoek laat zien dat MST-CAN twee keer zo effectief is in het voorkomen van uithuisplaatsing als de gebruikelijke behandeling.

Meer informatie over Multi Systeem Therapie (MST)

Multidimensionele Familietherapie (MDFT)

• Doelgroep: jongeren van 12 t/m 24 jaar die crimineel gedrag ver­tonen en/of een stoornis hebben in het gebruik van alco­hol en/of drugs, al dan niet gepaard met psychische proble­men. 
• Doel: het criminele gedrag en/of middelengebruik van de jongere opheffen of afzwakken en terugval tot het bewuste gedrag voorkomen.
• Classificatie: effectief volgens goede aanwijzingen.
• Onderzoek: diverse onderzoeken laten zien dat MDFT een duurzamer effect heeft op probleemgedrag van jongeren (zoals criminaliteit en problematisch middelengebruik) dan residentiële hulp.

Meer informatie over Multidimensionele Familietherapie (MDFT)

Families First

• Doelgroep: gezinnen in een acute crisissituatie die zo ernstig is dat de jeugdprofessional een uithuisplaatsing van een of meer kinderen overweegt.
• Doel: de aanwezige crisis oplossen en de veiligheid van het gezin vergroten om een uithuisplaatsing van een of meer kinderen te voorkomen. Duur van de hulp is vier tot zes weken.
• Classificatie: effectief volgens eerste aanwijzingen. (N.B. Deze erkenning is ouder dan 5 jaar. De erkenningscommissie beoordeelt deze interventie opnieuw.)
• Onderzoek: in het onderzoek van Damen en Veerman (2015) kon bij 88% van de gevallen een uithuisplaatsing worden voorkomen. Een kwaliteitstoetsing laat eveneens zien dat bij 80% van de gezinnen een dreigende uithuisplaatsing is voorkomen.

Meer informatie over Families First

Intensieve Ambulante Gezinsbehandeling (IAG)

• Doelgroep: gezinnen met minimaal één kind tot 18 jaar die kampen met meervoudige en complexe problemen op verschillende terreinen en die moeilijk toegankelijk zijn voor hulpverleners.
• Doel: uithuisplaatsing voorkomen, of terugkeer naar huis bewerkstelligen.
• Classificatie: effectief volgens eerste aanwijzingen. 
• Onderzoek: onderzoek naar deze interventie richt zich niet op het voorkomen van uithuisplaatsing, maar vindt wel afname van probleemgedrag van kinderen en opvoedingsbelasting van ouders. Ook leidt IAG tot versterking (empowerment) van ouders.

Meer informatie over Intensieve Ambulante Gezinsbehandeling (IAG)

Ambulante Spoedhulp (ASH)

• Doelgroep: kinderen (0-18 jaar) en hun opvoeders, bij wie sprake is van crisis en/of een spoedeisende situatie.
• Doel: de crisis verlichten, de veiligheid in het gezin herstellen, dagelijkse routines opbouwen, het probleemgedrag van kinderen en de opvoedbelasting van ouders verminderen, het gezinsfunctioneren verbeteren. De hulp duurt maximaal vier weken.
• Classificatie: niet erkend.
• Onderzoek: ASH lijkt een goede interventie ter voorkoming van uithuisplaatsing. Nog onduidelijk is welke werkzame elementen bij ASH het beste ingezet kunnen worden bij welke gezinnen.

Meer informatie over Ambulante Spoedhulp (ASH)

N.B. De mate waarin een interventie effectief is hangt van veel factoren af. Denk aan: de match van de hulpverlener met het gezin, de mate waarin een interventie wordt geïmplementeerd en uitgevoerd zoals bedoeld of wordt ingepast in een breder interventiepakket. Langdurige ondersteuning van gezinnen vergroot het effect (zie de onderbouwing van deze richtlijn). Het is belangrijk om bij gezinnen op maat te werken.

Overige interventies

Onderstaand volgt een overzicht van interventies die de herzieningswerkgroep heeft ingebracht als helpende interventies in de praktijk, gericht op ernstige en/of meervoudige problematiek. Dit overzicht is niet uitputtend. Het zijn interventies die niet pretenderen een uithuisplaatsing te voorkomen, maar zich wel richten op probleemgebieden waardoor de jeugdprofessional een uithuisplaatsing overweegt. Sommige (maar niet alle) interventies zijn opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies (DEI).

Forensische Ambulante Systeem Therapie (FAST)

• Doelgroep: jongeren van 12 tot en met 18 jaar die (ernstig) antisociaal en/of grensoverschrijdend gedrag vertonen met een matig of hoog recidiverisico.
• Doel: probleemgedrag verminderen of stoppen om zo (opnieuw) dreigende uithuisplaatsing te voorkomen en de veiligheid voor opvoeders(s) en de jongere te vergroten.
• Classificatie: effectief volgens eerste aanwijzingen.
• Onderzoek: er hebben verschillende onderzoeken plaatsgevonden waaruit blijkt dat FAST leidt tot positieve veranderingen.

Meer informatie over Forensische Ambulante Systeem Therapie (FAST)

Relationele Gezinstherapie (RGT)

• Doelgroep: gezinnen met jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar met ernstige externaliserende gedragsproblemen. 
• Doel: de onderlinge gezinsrelaties verbeteren, met als doel gedragsproblemen van de jongere te verminderen. 
• Classificatie: goed onderbouwd.
• Onderzoek: Nederlands onderzoek laat positieve effecten zien op gedragsproblemen en gezinsproblemen en voldoende mate van modeltrouwe uitvoering door de therapeuten.

Meer informatie over Relationele Gezinstherapie (RGT)

Gezin Centraal (GC)

• Doelgroep: gezinnen met kinderen van 0 tot 18 jaar waarbij sprake is van ernstige tot zeer ernstige opvoed- en opgroeiproblemen. 
• Doel: de balans tussen draagkracht en draaglast van gezinnen herstellen door concrete, aantoonbare en duurzame gedragsverbetering.
• Classificatie: goed onderbouwd.
• Onderzoek: uit onderzoek blijkt dat aan het eind van de behandeling de opvoedingsbelasting van ouders en de gedragsproblematiek van kind of jongere significant is verminderd. Methodisch werken lijkt bovendien een positief effect te hebben.

Meer informatie over Gezin Centraal (GC)

School2Care

• Doelgroep: ouders/opvoeders en jongeren (12 t/m 17 jaar) met dusdanige meervoudige problematiek dat zij de aansluiting met het (voortgezet) onderwijs verliezen en verdere maatschappelijke uitval dreigt.
• Doel: de jongere participeert op een positieve manier in de maatschappij: hij volgt een opleiding, loopt stage of heeft werk en heeft een structurele vrijetijdsbesteding (hobby, sport, vereniging) zonder overlast te veroorzaken voor de omgeving.
• Classificatie: goed onderbouwd.
• Onderzoek: meerdere onderzoeken laten zien dat leerlingen van School2Care het leef- en leerklimaat waarderen en dat medewerkers het werkklimaat positiever vinden dan referentiegroepen. Er is na 3 tot 9 maanden significante vooruitgang te zien in gedrag en vaardigheden van de jongere.

Meer informatie over School2Care

ThuisBest

• Doelgroep: jongeren van 12 tot 18 jaar die forse gedragsproblemen hebben op meerdere leefgebieden, bijvoorbeeld thuis, op straat en/of op school, en in hun gezin.
• Doel: een kortdurende plaatsing binnen de JeugdzorgPlus (6-8 weken) biedt rust en stabiliteit voor de jongere en het gezin, waardoor de MST- therapeut met het gezin kan starten.
• Classificatie: niet erkend.
• Onderzoek: er is geen effectiviteitsonderzoek gedaan.

Meer informatie over ThuisBest

Interventies gericht op problemen bij kinderen en jongeren

Voor specifieke interventies gericht op problemen bij kinderen en jongeren verwijzen we naar de daarvoor geldende richtlijnen voor jeugdhulp en jeugd-GGZ.

Interventies gericht op de gehechtheidsrelatie en ouder-kindrelatie

Problemen in de ouder-kindrelatie en problematische gehechtheidsrelaties komen veel voor in gezinnen waar de jeugdprofessional een uithuisplaatsing overweegt. Kindermishandeling en een onveilige opvoedsituatie spelen hierin geregeld een rol. Zo blijkt ruim driekwart (80 procent) van de kinderen die opgroeien in gezinnen waarin sprake is van mishandeling, verwaarlozing en/of huiselijk geweld een problematische gehechtheidsrelatie met de ouders te hebben. Voor preventieve interventies, die zich richten op het verbeteren van de kwaliteit van de gehechtheidsrelatie, verwijzen we naar de richtlijn Problematische Gehechtheid. Gezinsopname en gezinsbehandeling zijn ook mogelijkheden om aan de problematiek van het gezin en de ouder-kindinteracties te werken. De herzieningswerkgroep beveelt KINGS (Kind IN Gezond Systeem) als geschikte gezinsbehandeling aan. KINGS is geen erkende interventie en wordt momenteel onderzocht op effectiviteit.

Interventies die gebruik maken van informele steun

Jouw Ingebrachte Mentor (JIM)
Een JIM is een vertrouwenspersoon uit het informele netwerk die door een jongere, samen met de ouders, wordt gekozen en de jongere ondersteunt in gesprekken met hulpverleners en instanties. Deze interventie heeft als doel om een uithuisplaatsing te voorkomen en richt zich op jongeren met complexe ondersteuningsbehoeften. JIM is niet opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies. Van Dam et al. (2017) onderzochten of JIMs een alternatief voor uithuisplaatsing zouden kunnen zijn. De studie liet zien dat 83% van de 200 onderzochte jongeren met complexe behoeften een JIM kon aanstellen en dat in 90% van de gevallen ambulante behandeling voldoende was. Uit een meta-analyse van mentor-programma’s komen positieve effecten op onder meer schoolse vaardigheden en psychosociale ontwikkeling van jongeren naar voren.

Ervaringen uit de praktijk, ingebracht door de herzieningswerkgroep, laten zien dat de inzet van een steunend sociaal netwerk gezinnen met forse problemen kan helpen. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van

• Steungezinnen/buurtgezinnen. Een steungezin vangt kinderen op als ouders door omstandigheden tijdelijk overbelast zijn. Het steungezin zorgt ervoor dat ouders weer op adem kunnen komen en dat kinderen zich goed kunnen blijven ontwikkelen. Een steungezin wordt vaak ingezet naast de formele hulpverlening aan een gezin. Steungezinnen zijn niet onderzocht op effectiviteit ter voorkoming van uithuisplaatsing.
• Krachtgezinnen. Een krachtgezin is een gezin waarbij minimaal één van beide ouders een jeugdprofessional is met SKJ- of BIG-registratie en ervaring heeft met het werken met gezinnen. Deze ouder werkt op sociaal-ondernemende basis en koopt advies in van een gedragswetenschapper. Het krachtgezin ondersteunt het vraaggezin met opvoedadvies. Er is nog weinig onderzoek verricht naar de effectiviteit van krachtgezinnen in het voorkomen van uithuisplaatsing.

Familienetwerkberaden
Enkele regio’s in Nederland organiseren bij een dreigende uithuisplaatsing altijd een familienetwerkberaad. Dit is een bijeenkomst waar ouders en kinderen samen met familieleden, buren, kennissen en hulpverleners de gezinssituatie in kaart brengen, waarbij de veiligheid van het kind centraal staat. Een internationale studie suggereert echter dat deze aanpak niet duidelijk leidt tot minder meldingen van kindermishandeling, minder uithuisplaatsingen en snellere afsluiting van jeugdhulp-dossiers. Afhankelijk van het soort studie is er soms een gunstig beeld, soms ook niet. Juist bij complexe problematiek blijken jeugdhulpprofessionals het lastig te vinden om een familiegroepsplan te maken. Kanttekening is dat de onderzoeken die gedaan zijn naar de effectiviteit van familienetwerkberaden van magere kwaliteit zijn, waardoor deze geen duidelijk beeld geven over de effectiviteit.

Bij de inzet van het sociale netwerk is het belangrijk om helder te krijgen in hoeverre het sociale netwerk een steunende en positieve uitwerking kan hebben.