Ondanks goede intenties vinden professionals en ouders seksualiteit nog steeds een lastig onderwerp. De handelingsverlegenheid van professionals wordt onder andere beïnvloed door onvoldoende kennis en vaardigheden, eigen attitude, eigen ervaringen, levensbeschouwelijke opvattingen en sociale normen. Professionals vragen zich vaak af hoe de seksuele ontwikkeling verloopt, wanneer seksueel gedrag gezond, ongezond, afwijkend of zorgwekkend is, wanneer en hoe seksualiteit besproken kan worden, welke handelingsperspectieven er zijn en welke interventies gewenst zijn om de seksuele ontwikkeling van jeugdigen te ondersteunen.
Bevorderen van beïnvloedbare beschermende factoren
De omgeving en achtergrond van jeugdigen in de jeugdhulp en jeugdbescherming vormen een extra complicerende factor. Zo wordt er in instellingen vaak nog een restrictief beleid gevoerd.
Ook zijn jeugdigen in de jeugdhulp en jeugdbescherming – in zowel de ambulante hulpverlening en pleegzorg als de residentiële hulpverlening – extra kwetsbaar voor seksuele risico’s en problematisch seksueel gedrag, omdat zij relatief vaak seksueel misbruik hebben meegemaakt of omdat het gezinsklimaat de seksuele ontwikkeling niet altijd heeft ondersteund. Ook is er aandacht nodig voor de veiligheid in de fysieke omgeving, zowel in ambulante als residentiële zorg. Hierdoor ligt de nadruk in de begeleiding en opvoeding vaker op bescherming, inperking van de seksualiteit en aandacht voor seksuele risico’s.
Hoewel het belangrijk is om alert te zijn op de risico’s, deze risico’s met jeugdigen te bespreken en hen veiligheid te bieden, is het van cruciaal belang om jeugdigen te ondersteunen bij een gezonde seksuele ontwikkeling én het maken van gezonde en verantwoorde keuzes. Als de nadruk ligt op bescherming en beperking van de seksuele ontwikkeling, zullen jeugdigen minder ervaring op doen en niet in staat zijn bepaalde competenties te ontwikkelen.
Voor de jeugdprofessional is het belangrijk om een goede balans te vinden tussen ondersteuning/begeleiding van de gezonde seksuele ontwikkeling en begrenzing van risicovol en/of grensoverschrijdend seksueel gedrag. De jeugdprofessional doet dit door aandacht te besteden aan beïnvloedbare factoren die seksuele gezondheid bevorderen, vroegtijdig problemen en risico’s te signaleren en de seksuele ontwikkeling te begrijpen vanuit mogelijke onderliggende problematiek (hoofdstuk De seksuele ontwikkeling van specifieke groepen jeugdigen).
Belangrijke beïnvloedbare factoren zijn volgens Maris et al. (2014):
Je kunt deze factoren beïnvloeden door seksuele opvoeding of seksuele vorming. Zo bied je tegenwicht aan onrealistische mediabeelden door hierover met een jeugdige in gesprek te gaan en aandacht te besteden aan ‘seksuele media-opvoeding’. Meer beschermende en risicofactoren en determinanten van gedrag zijn beschreven in het hoofdstuk De seksuele ontwikkeling van jeugdigen van 0 tot 23 jaar.
In principe kan elke jeugdprofessional zich de benodigde competenties eigen maken. Naarmate je meer ervaring opdoet met het onderwerp, zal de deskundigheid toenemen en kan handelingsverlegenheid overwonnen worden. In dit hoofdstuk zijn handelingsadviezen opgenomen om de drempels voor jeugdprofessionals te verlagen.