Bij de voorbereiding en ontwikkeling van deze richtlijn zijn diverse bijeenkomsten met experts uit het veld belegd om knelpunten met betrekking tot middelengebruik in de jeugdhulp en jeugdbescherming te bespreken. Daaruit kwam de term ‘handelingsverlegenheid’ naar voren. Enerzijds is er handelingsverlegenheid omdat professionals niet weten wanneer ‘normaal experimenteergedrag’ overgaat in problematisch gebruik. Anderzijds draagt ook de visie van professionals op het gebruik van middelen, en het eigen middelengebruik, bij aan handelingsverlegenheid.
Middelengebruik blijkt in de jeugdhulp en jeugdbescherming lastig te hanteren. Het beleid is vaak alleen gericht op beheersing van het gebruik; het stellen en handhaven van regels wordt als lastig ervaren. In sommige residentiële voorzieningen is blowen dermate gangbaar dat handhaving van een drugsvrij milieu een probleem is, en door meerdere professionals zelfs ’onmogelijk’ wordt genoemd.
Ook het signaleren van problematisch middelengebruik (risicovol gebruik of verslaving) schiet er vaak bij in. Bij jeugdigen binnen de jeugdhulp en jeugdbescherming vragen veelal andere problemen als eerste om aandacht, zoals agressie, depressie, criminaliteit, complexe gezinsproblematiek, problemen op school et cetera.
De conclusie is dat risicovol middelengebruik en verslaving vaak onvoldoende worden opgemerkt, onvoldoende bespreekbaar worden gemaakt en onvoldoende behandeld worden. Met als gevolg een vergroot risico op verslaving of een verstoorde ontwikkeling. Is eenmaal een probleem met middelengebruik vastgesteld, dan is het bovendien niet eenvoudig om in te grijpen. Dat is met name moeilijk in een ambulante setting, omdat het gedrag van de jeugdige daar minder goed kan worden gevolgd.
Doel van deze richtlijn is daarom het verminderen van de handelingsverlegenheid. De richtlijn helpt problematisch middelengebruik bij jeugdigen binnen de jeugdhulp en jeugdbescherming te herkennen en geeft aan welke interventies het middelengebruik kunnen verminderen.
Uitgangspunten van de richtlijn zijn:
de jeugdprofessional nodigt ouders en jeugdige uit tot samenwerking en betrekt hen gedurende het hele proces bij de besluitvorming. In principe volgt de professional bij de besluitvorming de voorkeur van ouders en jeugdige;
ouders en jeugdige kunnen pas echt als volwaardig partner meedenken en meepraten als zij voldoende geïnformeerd zijn. De professional spreekt de richtlijn uitvoerig met ouders en jeugdige door en wijst hen op het bestaan van de cliëntversie;
middelenproblematiek bij een jeugdige dient integraal, dat wil zeggen, in samenhang met andere problemen, te worden voorkómen en behandeld;
bij de preventie en behandeling van middelenproblematiek staan de jeugdige en het systeem rond de jeugdige centraal;
de richtlijn is bedoeld voor alle settings (ambulant, residentieel, justitieel en vrijwillig kader).
Omdat problematisch middelengebruik onder jeugdigen nog maar relatief kort in de aandacht staat, ontbreken heldere, goed onderbouwde normen voor ‘normaal’ of risicovol middelengebruik. Afgaande op de huidige wetenschappelijke kennis zou het aan te bevelen zijn middelengebruik geheel af te raden. Zeker bij jeugdigen in de jeugdhulp en jeugdbescherming: zij zijn extra vatbaar voor verslaving, dus ieder gebruik is risicovol.
De kans dat deze mogelijke aanbevelingen zouden worden opgevolgd is echter klein. Daarom zijn drempelwaarden vastgesteld. De werkgroep heeft ervoor gekozen om de drempelwaarden die voor jeugdigen in de Jeugd-GGZ en Jeugdverslavingszorg zijn vastgesteld over te nemen. Het is niet wenselijk om in twee samenwerkende en deels overlappende werkvelden verschillende drempelwaarden te gebruiken. Daarnaast onderschrijft de werkgroep ook inhoudelijk de gekozen drempelwaarden, die verder in Screening en diagnostiek: kernaanbevelingen worden uitgewerkt.