Dyslexie

4. Behandeling en ondersteuning

Aanbevelingen

Onderstaande aanbevelingen zijn in de eerste plaats gericht op de behandelaar. Op basis van de conclusies zijn de volgende aanbevelingen voor de behandeling en ondersteuning geformuleerd:

Werkzame elementen en effectieve programma’s

  • Richt de behandeling primair op het verbeteren van de fonologische vaardigheden door training van het fonologisch bewustzijn en de letterkennis te combineren. Geef directe instructie bij de spellingregels. Hanteer een systematische aanpak waarbij letter-klankkoppelingen, klank-tekenkoppelingen en de decodeervaardigheid worden toegepast in lees- en spellingoefeningen.

  • Implementeer voor jeugdigen met problemen op het gebied van de leesvloeiendheid bovendien interventies gericht op het verhogen van de leesvloeiendheid, zoals herhaald lezen van (pseudo)woorden of teksten, flitslezen, en begeleid hardop lezen van teksten. Wanneer het foneembewustzijn onvoldoende ontwikkeld is, kan training van het foneembewustzijn effectief zijn in de eerste fase van de behandeling,

  • Bevorder de zelfregulatie binnen de spellingvaardigheid, oftewel het zelfstandig selecteren en uitvoeren van spellingstrategieën en reflecteren op de effectiviteit hiervan.

  • Pas bij adolescenten dezelfde behandelelementen toe als bij jongere kinderen, maar richt de behandeling op woorden en niet op losse klanken of woorddelen. Bepaal op basis van de gegevens uit het diagnostisch onderzoek welke behandelelementen toegepast dienen te worden.

  • Maak bij de ondersteuning en behandeling van dyslexie gebruik van algemeen werkzame factoren zoals intensiteit, herhaling, een gestructureerde, systematische opzet, expliciete doelen, directe feedback, en een oplopende moeilijkheidsgraad en complexiteit van de lees- en spellingoefeningen. Gebruik indien mogelijk een programma waarvan de effectiviteit is aangetoond. Zie hiervoor het overzicht in Bijlage 3.

  • Wees op de hoogte van het gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing van de volgende interventies: visuele interventies, auditieve interventies, aandachtsprocessen, training gericht op (senso-) motorische vaardigheden, beelddenken, kernvisiemethode, diëten en medicatie, en gebruik deze kennis om gegronde beslissingen te kunnen nemen over het gebruik van deze interventies en het informeren van jeugdige en ouders hierover.

  • Besteed binnen de behandeling van jeugdigen met dyslexie aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling. Bijvoorbeeld via psycho-educatie gericht op de sociaal-emotionele problemen die deze jeugdigen veelal ervaren. Overweeg hierbij of zinvol is om de belangrijkste personen in de omgeving van de jeugdige bij de psycho-educatie te betrekken.

… Meer

Nazorg

  • Zorg na de behandeling voor een nazorgtraject, met als doel om jeugdigen voldoende leesmotivatie en vertrouwen in eigen kunnen te geven zodat zij zelfstandig blijven lezen.

  • Weet dat er beperkte kennis is over langetermijneffecten van dyslexiebehandeling. Blijf de lees- en spellingontwikkeling na afloop van de behandeling monitoren, zodat bij terugval snel opnieuw een interventie kan worden ingezet.

… Meer

Specifieke groepen

  • Realiseer bij de ondersteuning en behandeling van jeugdigen met dyslexie en ADHD aanpassingen binnen de reguliere dyslexiebehandeling, bijvoorbeeld met psycho-educatie over dyslexie én ADHD, aandacht voor de motivatie van de jeugdige, het creëren van een gestructureerde en voorspelbare omgeving, gericht afstemmen van het moeilijkheidsniveau en extra gebruik van de computer.

  • Zorg dat de ondersteuning en behandeling van jeugdigen met TOS en dyslexie afgestemd is op de TOS-problematiek. Denk aan de afstemming van taal op het taalniveau, afstemming van informatie en taken, een gestructureerde en voorspelbare omgeving en het gebruik digitale middel bij het geven van een instructie.

  • Zorg voor een duidelijk structuur bij de ondersteuning en behandeling van jeugdigen met ASS. Maak duidelijke afspraken, besteed expliciete aandacht aan het generaliseren van kennis naar andere contexten en begeleid de jeugdige bij het leggen van verbanden tussen delen van een zin of tekst.

  • Richt de ondersteuning en behandeling van hoogbegaafde jeugdigen met dyslexie op zowel de kenmerken van hoogbegaafdheid als op de kenmerken van dyslexie. Zet hierbij een vergelijkbare dyslexiebehandeling in als voor gemiddeld intelligente jeugdigen met dyslexie en besteed hiernaast expliciet aandacht aan het versterken van hun talenten, het bevorderen van autonomie, het geven van inzicht en het aanleren van effectieve copingstrategieën.

  • Besteed bij de ondersteuning en behandeling van adolescenten met dyslexie aandacht aan planningsvaardigheden en en studerend lezen. Richt de aandacht op het bestuderen van woorden, ook in de moderne vreemde talen en ondersteun bij het functioneel schrijven.

… Meer

Rol behandelaar, de jeugdige, ouders en school in de behandeling

  • Besteed aandacht aan het opbouwen en onderhouden van een constructieve werkrelatie met de jeugdige, zijn ouders en zijn school.

  • Stimuleer een positieve attitude ten aanzien van de behandeling en de behandeleffectiviteit. Van belang hierbij is, naast inhoudelijke kennisoverdracht over dyslexie, de inzet van algemene therapeutische vaardigheden als empathie, afstemming met ouders, jeugdige en school, acceptatie en een gestructureerde werkwijze.

  • Betrek jeugdige en ouders op een positieve manier en werk met hen samen bij de ondersteuning en behandeling door aan te sluiten bij hun behoeften op het gebied van informatieoverdracht, gezamenlijke besluitvorming, de begeleiding tijdens de dyslexiebehandeling en lotgenotencontact. Houd hierbij rekening met de mogelijkheden en belastbaarheid van jeugdige en ouders.

  • Draag bij aan afstemming tussen alle betrokkenen (de jeugdige, ouders en school) ten aanzien van afspraken, verwachtingen en doelen. Betrek allen actief bij de behandeling.

  • Stimuleer de motivatie van jeugdigen voor lezen en spelling door tegemoet te komen aan de psychologische basisbehoeften competentie, autonomie en relatie.

  • Bespreek in hoeverre de dyslectische problematiek een handicap vormt voor de jeugdige, rekening houdend met de eisen die door diens omgeving gesteld worden. Adviseer op basis hiervan mogelijke aanvullende interventies, zoals versterkte ondersteuning van ouders, compenserende/dispenserende maatregelen, versterkte ondersteuning op school of ict-middelen.

… Meer

Invloed op zelfredzaamheid

  • Houd er rekening mee dat de zelfredzaamheid van de jeugdige afhankelijk is van de eisen die door hemzelf en zijn omgeving gesteld worden, en daarmee gedurende de ontwikkeling kan veranderen.

… Meer

Ondersteuning

  • Bepaal bij veranderingen in de (schoolse) context welke ondersteuning een jeugdige nodig heeft om tot betere leerresultaten te komen. De mate van ervaren zelfredzaamheid en gewenste ondersteuning kan veranderen als gevolg van eisen die door de jeugdige zelf of de omgeving gesteld worden.

  • Besteed binnen en na de behandeling van jeugdigen met dyslexie aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling. Bijvoorbeeld via psycho-educatie gericht op de sociaal-emotionele problemen die deze jeugdigen veelal ervaren. Overweeg hierbij of het zinvol is om de belangrijkste personen in de omgeving van de jeugdige bij de psycho-educatie te betrekken.

  • Richt interventies op het versterken van self-efficacy (vertrouwen in eigen kunnen) en gevoel van controle. Zorg herhaald voor succeservaringen om aan een beter zelfbeeld te werken.

  • Zowel jonge als oudere jeugdigen kunnen profiteren van de inzet van technische hulpmiddelen. Verken al snel de mogelijkheden en stel gebruik niet uit tot het voortgezet onderwijs.

  • Een technisch hulpmiddel heeft vooral een positief effect als het tekstbegrip zonder tekst-naar-spraak bemoeilijkt wordt door de problemen met technisch lezen. De jeugdige heeft geen/minder baat of zelfs hinder van tekst-naar-spraak als hij de tekst zelfstandig kan lezen. Dit betekent dat een leerling niet bij het lezen van alle teksten gebruik hoeft te maken van technische hulpmiddelen.

  • Er moet rekening gehouden worden met de persoonlijke voorkeuren van jeugdigen. Deze kunnen te maken hebben met de voorzieningen van het hulpmiddel, maar ook met emoties ten aanzien van het gebruik ervan.

  • Het werken met hulpmiddelen moet geoefend worden voordat het effect zal hebben. Ook technische ondersteuning bij het gebruik ervan is nodig. Dit betekent dat er voldoende expertise aanwezig moet zijn om jeugdigen bij het gebruik ervan te ondersteunen en eventuele technische problemen te verhelpen.

  • Inventariseer de beschikbare technische hulpmiddelen, bijvoorbeeld via www.dyslexiecentraal.nl. Er verschijnen geregeld nieuwe hulpmiddelen of ze worden vernieuwd. Wijs ook op de scholingsmogelijkheden bij deze hulpmiddelen.

… Meer

De rol van de behandelaar, de jeugdige, de ouders en de school in de behandeling
Reageer!