Neem kennis van de meest actuele cijfers (zie hoofdstuk 2 van de onderbouwing van deze richtlijn). Jaarlijks ondervindt naar schatting vijftien à twintig procent van de jeugdigen na een scheiding ernstige problemen; dit zijn tien- tot veertienduizend thuiswonende jeugdigen per jaar. Bij ongeveer zevenduizend jeugdigen per jaar speelt dat zij een van beide ouders niet meer (willen) zien, bij oudere jeugdigen iets vaker dan bij jongere. Bij twintig procent van de jeugdigen na een scheiding blijven problemen voortduren, en naar schatting bij tachtig procent van de jeugdigen gaat het ongeveer twee jaar na de scheiding weer goed.
Neem kennis van de belangrijkste gevolgen van ouderlijke scheiding voor jeugdigen. Onderscheid naar de verschillende leeftijdscategorieën en bijbehorende ontwikkelingstaken is hierbij van belang (zie De belangrijkste gevolgen van een ouderlijke scheiding voor jeugdigen). Het gaat om mogelijke gevolgen op zowel kortere termijn (zoals externaliserende en internaliserende problematiek) als op langere termijn (zoals een lager opleidingsniveau, meer kans op depressiviteit en een groter eigen scheidingsrisico). Specifieke ernstige gevolgen voor jeugdigen na een ouderlijke scheiding kunnen zijn: loyaliteitsconflicten, parentificatie, psychotrauma, hechtingsproblematiek, en jeugdigen die een van beide ouders niet meer (willen) zien. Om dit laatste aan te duiden wordt een veelheid aan termen gebruikt. In alle gevallen is er nog onvoldoende kennis om het adequaat te kunnen diagnosticeren.
Weet dat ook baby’s en heel jonge kinderen ernstige gevolgen van een ouderlijke scheiding kunnen ondervinden. Het meest concrete voorbeeld hiervan zijn hechtingsproblemen en angstproblemen (separatieangst, scheidingsangst). Ook problemen tussen de ouders rond de erkenning van hun kind, gezamenlijk gezag en (hiermee gepaard) de zorg- en omgangsregeling kunnen negatieve effecten hebben.
Besef dat jeugdigen tijdens of zelfs als gevolg van een complexe scheiding te maken kunnen hebben met huiselijk geweld en kindermishandeling. Ook het getuige zijn van geweld tegen een ouder kan een jeugdige ernstige schade toebrengen. Dit kan natuurlijk ook al vóór de scheiding spelen. Doorloop de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling bij vermoedens van deze problematiek. Lees ook de Richtlijn Kindermishandeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Raadpleeg bij twijfel of onduidelijkheid Veilig Thuis.
Neem kennis van de belangrijkste risico- en beschermende factoren voor problemen bij jeugdigen vóór, tijdens en na de scheiding, zoals: familiaal geweld, ernstige en langdurige ruzies tussen ouders, een slechte band met de inwonende ouder, met de uitwonende ouder, met de stiefouder, en een aantal bijkomende veranderingen, zoals financiële achteruitgang, en: een rijk netwerk, zelfstandigheid en een voldoende probleemoplossend vermogen.
Ga bij een intake altijd na of de ouders gaan scheiden of gescheiden zijn en/of veel ouderlijke conflicten hebben. Als er sprake is van een scheiding en/of van heftige ouderlijke conflicten, breng dan de problemen van de jeugdige in kaart in relatie tot deze gezinscontext. Gebruik een vragenlijst of intakeformulier bij de jeugdige en beide ouders waarbij aandacht is voor:
Maak daarnaast een inschatting van eventuele bijzondere persoonskenmerken bij zowel jeugdige als ouders, waaronder een licht verstandelijke beperking (LVB). Schakel indien nodig tijdig gespecialiseerde expertise in.