Jeugdprofessionals vervullen een belangrijke rol in het begeleiden van gezinnen en kinderen van (een) ouder(s) met psychische en/of verslavingsproblemen. Vaak is langdurige individuele begeleiding vanuit de jeugdhulp en WMO nodig. Conform de Jeugdwet hebben ouders het recht op (door de gemeente bekostigde) cliëntondersteuning in de aanvraag van de jeugdhulp en het tot stand komen van het hulpaanbod. Jeugdprofessionals kunnen ouders wijzen op deze mogelijkheid.
Er zijn verschillende aanwijzingen in de wetenschappelijke literatuur dat (preventieve) interventies een positieve uitwerking hebben op gezinnen met psychische en/of verslavingsproblemen bij (één van) de ouders. Zo neemt het risico dat een jeugdige dezelfde psychische stoornis als de ouder(s) ontwikkelt significant af als preventieve interventies worden ingezet. Door interventies samen met het gezin in te zetten, zijn na enige tijd verbeteringen op internaliserende en externaliserende gedragsproblemen bij de jeugdige te zien.
Er zijn algemene en specifieke interventies op het gebied van KOPP/KOV. Deze kunnen op basis van gedeelde besluitvorming door ouders, jeugdigen en jeugdprofessional worden ingezet vanuit de jeugdhulp. Overleg dus samen met ouders en jeugdige welke hulp het beste zou passen. Uitgangspunt in het gesprek en in de communicatie met het gezin is het benadrukken en versterken van wat goed gaat. De hierna beschreven interventies kunnen hieraan bijdragen.
Sommige interventies zijn breder toepasbaar dan voor de aangegeven leeftijdsgroep, met name bij een genoemde leeftijdsgrens tot achttien jaar. Het gaat niet alleen om de kalenderleeftijd, maar ook om de mentale leeftijd.
De jeugdprofessional biedt ouders positieve ondersteuning in de opvoeding van hun kind(eren) die de veerkracht van jeugdigen en ouders versterkt. De keuze voor interventies wordt in overleg met ouders en jeugdige gemaakt, op basis van de ondersteuningsbehoefte die naar voren komt in gesprek. Bij het maken van keuzes voor interventies kan de SIK-lijst (zie ook het hoofdstuk Screenen op risico’s) een hulpmiddel zijn. Nadat een beeld is verkregen van de mogelijke aanwezigheid van problematiek worden bijbehorende handelingsadviezen gegeven. De interventies kunnen gericht zijn op de jeugdige, de ouder(s) en/of de omgeving. Als bijvoorbeeld volgens de checklist een jeugdige weinig zicht heeft op de problemen van de ouder(s), krijgt de jeugdprofessional het advies de jeugdige te wijzen op een voorlichtingsbrochure of specifieke website.
Heeft de jeugdige volgens de checklist weinig copingvaardigheden, dan kan de jeugdprofessional een groep voor kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen aanraden, of SOVA-training (sociale vaardigheden). Wijst de checklist uit dat de jeugdige gedrags- of emotionele problemen heeft, dan is het advies om gevalideerde screeningsinstrumenten af te nemen. En blijkt uit de checklist verwaarlozing, lichamelijke, psychische en/of seksuele mishandeling, dan verwijst de SIK-lijst de jeugdprofessional naar de Richtlijn Kindermishandeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming.
De SIK-lijst kan voor, tijdens of na het gesprek met de ouder(s) nagelopen worden. Sommige informatie is al bij de aanmelding van een jeugdige bekend; nog ontbrekende informatie dient te worden achterhaald in een gesprek met de ouder(s) of via de huisarts of verwijzer (zie paragraaf 6.2). De bijlage van de SIK-lijst bevat tips voor gespreksvoering met ouders en jeugdigen.
Samen met het gezin beslissen over het inzetten van specialistische hulp is een taak van jeugdprofessionals. Deze dient tijdig te worden ingezet, maar alleen indien dit nodig is. De BRAM-tool (Beslissen, Reflecteren en Analyseren, Met ouders) die hiertoe is ontwikkeld kan hierbij gebruikt worden. Deze tool is vrij beschikbaar via www.bramtool.nl en biedt een portal naar landelijk beschikbare hulpmiddelen die het samen met ouders goed doorlopen van de verschillende fasen van het besluitvormingsproces (analyse maken, doelen stellen, hulp kiezen) ondersteunen. Het onderdeel reflectietool kan de jeugdprofessional inzicht geven in de eigen vaardigheden om transparant en onderbouwd het gesprek met ouders en jeugdigen aan te gaan, om zo samen tot passende keuzes rondom jeugdhulp te komen.